Dama z gronostajem to jeden z bardziej znanych obrazów na świecie. Nawet ci, którzy nie interesują się sztuką od razu skojarzą portret zamyślonej pani z małym drapieżnym ssakiem trzymanym na ręku. O tym obrazie napisano i powiedziano wiele. Przytoczyć tu można choćby sensacyjną powieść Roberta Harrisa „Vaterland”, nie do końca udany polski film „Vinci” o zuchwałej kradzieży obrazu czy amerykański film „Obrońcy skarbów”, który mówi o odnalezieniu dzieła w trakcie wojennej zawieruchy.

Autor powieści - Władysław Grzędzielski był polskim dyplomatą, dziennikarzem i publicystą, kolekcjonerem dzieł sztuki (ur. 21 października 1920 r., zm. 5 grudnia 2007 r., w Warszawie). W książce mocno dostrzegalna jest fascynacja sztuką – za pomocą osoby głównego bohatera Grzędzielski stara się jak najwięcej przemycić o kulturze i sztuce włoskiej, o życiu i twórczości Leonarda da Vinci. Po lekturze kilku stron nasuwa się wniosek – autor „starej” daty, klasyczny styl pisania, specyficzny język, jakże innych od współczesnych lektur.

Główny bohater Piotr Ogorzały zafascynował się obrazem Mistrza jeszcze w czasach licealnych, gdy z wycieczką z sandomierskiego liceum odwiedził Muzeum Czartoryskich w Krakowie (ówczesne miejsce pobytu obrazu). Śmiało można stwierdzić, że Dama stała się jego obsesją – gromadzi tematyczne książki i artykuły, mnóstwo czasu spędza w czytelniach próbując dotrzeć do zatartych źródeł, nawet kupuje tanią reprodukcję obrazu, która zmienia razem z nim miejsca zamieszkania. Po ukończeniu historii sztuki obejmuje stanowisko konserwatora galerii malarstwa i zamieszkuje u trzech sióstr w Kamienicy pod Konarem na ul. Mikołajskiej w Krakowie. Prywatnie odnawia obrazy i rzeźby, co przynosi większe dochody niż etatowa praca. Z czasem Piotr nawiązuje bliską znajomość z antykwariuszem Jarosławem Żarnowieckim, do którego trafiają wyłowione na pchlich targach starocie. To właśnie w trakcie jednego zakrapianego alkoholem spotkania w głowie Piotra, za lekką namową antykwariusza, rodzi się wizja sprytnej kradzieży obrazu.

Powieść nie ma wprost podanego umiejscowienia w czasie – wspomniana prezydentura Lecha Wałęsy wskazywałaby na lata 90., korzystanie z telefonów komórkowych na czasy bardziej współczesne. Początkowo czyta się z lekkim trudem, trzeba zaakceptować specyficzny styl, brak chronologii, powtarzające się łacińskie wtrącenia, mnóstwo odnośników do historii, zwracanie uwagi na detale dzieł sztuki, elementy architektury. Za wątek główny można przyjąć plan kradzieży „Damy z gronostajem” z muzeum, dla mnie na pierwszy plan wyłonił się obraz szaleńca, któremu zacierają się granice między tym co teraz, a włoską kulturą XV w. Człowieka, który nie pasuje do czasów, w których żyje, który poprzez niewprawną próbę stworzenia powieści poświęconej powstawaniu portretu Damy (i jego dalszych losów) przynajmniej na chwilę przenosi się do przeszłości. Który w każdej napotkanej kobiecie próbuje dostrzec choć małe podobieństwo do Cecylii Gallerani, sportretowanej z gronostajem.

Piotr jest trudnym w odbiorze bohaterem. Ciężko się z nim zaprzyjaźnić, trudno mu kibicować, łatwiej krytykować niż akceptować wybory. Taka trochę szara mysz. W miarę rozwoju wydarzeń sprawia wrażenie zgorzkniałego, znudzonego życiem starszego pana (zresztą takimi ludźmi przez chwilę się otacza); tymczasem nie dobiega jeszcze trzydziestki. Relacje, które buduje (przyjaźń z Jackiem, fascynacja Martą, osoba pani Róży, profesor, Gala Jarzyna) choć są trwałe, sprawiają wrażenie budowanych z ostrożnością, lekko nieufnych.

Najmniej ciekawe okazały się fragmenty powieści pisane przez Piotra. Dużo w nich historii, nagromadzenie postaci, momentami trudno złapać wątek, choć podkreślają jego szaleństwo mało wnoszą do całości. Poprawny wątek obyczajowy, przeplata się z interesującą częścią planowania zuchwałej kradzieży obrazu. Dużo miejsca autor poświęca dla miasta Kraków - opisy ulic i zabytków, parków i skwerów, ważnych miejsc na kulturalnej i gastronomicznej mapie miasta. To co na pewno lekko irytuje to podejście autora do współczesnych związków i relacji, stylu życia, krytyka obyczajowości - to dość konserwatywne poglądy.

Powieść czyta się dość szybko, może ze względu na małą objętość. Niestety wydanie książki i okładka nie zachwycają, ani nie przyciągają wzroku. Niszowa Oficyna Wydawnicza Rytm oraz niski nakład powoduje, że może zginąć wśród wielu barwnych i krzykliwych bestsellerów. Chyba, że trafi do małej lokalnej księgarni i zostanie polecona przez księgarza z pasją.

Dama z gronostajem to jeden z bardziej znanych obrazów na świecie. Nawet ci, którzy nie interesują się sztuką od razu skojarzą portret zamyślonej pani z małym drapieżnym ssakiem trzymanym na ręku. O tym obrazie napisano i powiedziano wiele. Przytoczyć tu można choćby sensacyjną powieść Roberta Harrisa „Vaterland”, nie do końca udany polski film „Vinci” o zuchwałej kradzieży...