Tytułowy rok 1793 według Wiktora Hugo był najważniejszym w dziejach Francji - król ścięty na gilotynie, jakobini obalają żyrondystów, północną część kraju trawi wojna domowa, zagrożenie stanowią też wojny zewnętrzne ( mocarstwa europejskie przygotowują się do osatecznego ataku ) , Robespierre, Marat, Danton mają sprzeczne wizje dotyczące ukierunkowania polityki republiki (do tego każdemu z nich pozostaje kilka lub kilkanaście miesięcy życia) - konsekwencją tego
nawarstwienia się okoliczności ma być to, że spod barbarzyńskich czynów których się dopuszczała Rewolucja ma powstać ucywilizowane państwo prawa. Poza obszernym, czasem zbyt szczegółowym dla czytelnika mającego ogólne pojęcie o tamtych wydarzeniach, rysem historycznym, prezentuje nam autor także rys geograficzny (podobnie urozmaicony wieloma detalami) Bretanii i Wandei, niczym malarz przedstawia je jako tajemnicze krainy puszcz, pokryte drzewami i mchami, z ludnością zamieszkujaca lasy, konary i podziemne labirynty. Bory Wandei stają się scenerią walk rewolucjonistów ( pod dowództwem Gauvina i Cimourdaina) z rojalistami ( Lantenac, stryjeczny dziadek Gauvaina ), ale, jak się okazuje, przede wszystkim bitwy dobra ze złem i zwycięstwa "czlowieczeństwa nad ludzkością". Bohaterami powieści są wspomniani przywódcy obu stronnictw, jednak na równi z nimi trzeba tu wymienić Michalinę Flechard i trójkę jej malutkich dzieci,których losy splotły się najpierw z obozem republikanów, następnie jej potomostwo zostało uprowadzone i zaadoptowane przez obóz monarchistów. Niepiśmienna kobieta, dla której wcześniej świat się redukował do jej wioski, rusza donikąd w poszukiwaniu swoich latorośli, docierając
ostatecznie do zamku w Tourgue, którego w owym momencie bronią niedobitki Lantenaca przed Gauvinem. Z sytuacji wydawać się mogło beznadziejnej (szturm 4500 żołnierzy przeciw 19 powstańcom) starzec uszedł z życiem korzystając z sekretnego przejścia w murze o wylocie w wąwozie oddalonym o kilkadzeisiąt metrów od obleganego zamku. Uciekając z fortecy dostrzega starą, zniszczoną kobietę pogrążoną w rozpaczy - po trudach poszukiwań, odnalezieniu baszty w której oknie
dostrzega swoje dzieci ma je teraz stracić na zawsze, gdyż zamek stoi w płomieniach i do wieży nie ma dostępu... Coś pęka w dotychczas okrutnym i bezwzględnym cudem ocalałym starcu - wiedząc, że cofnięcie się do zamku oznacza ostateczny upadek powstania, a dla niego samego pewny szafot, decyduje się na ten krok w celu ratowania trójki dzieci (wcześniej plan ich spalenia uknuł on sam wraz ze wspólnikami). Gauvin i jego wojacy są jak zamurowani, widząc wyłaniającego się z tajemnego przejscia dziada, którego nikt nawet nie próbuje zatrzymać ani go powstrzymać przed marszem przez żelazną furtę (tylko on posiadał klucz) prowadzącej do komnaty z dziećmi, Lazenac ocalił niewinność, ludzki gest, a może instynkt czy odruch pierwotny, przeważył wszystkie
polityczne argumenty i idee które były dotychczas absolutnie najważniejsze. Czynem tym odmienil swojego wnuka, zasiał w nim mnóstwo wątpliwości - mimo iż ten wcześniej podpisał dekret o elimnowaniu pomagąjacych rojalistom, Gauvin wchodzi do celi Lazenaca i daruje mu wolność. Później w ostatniej rozmowie ze swym mistrzem Cimourdain'em wyjawia motywy swojego czyny - dla niego rewolucja oznaczać powinna człowieka (republika idealna) nie absolut. Na kartach powieści nie
mogło zabraknąć gilotyny - Gauvin, ktory preferuje wizje państwa harmonijnego (nie algebraicznego), społecznego (nie ścisłego prawa) , słusznego ( nie sprawieldiwego), rowności kobiet i mężczyzn zostaje ścięty na oczach (i wedle rozkazu i wyroku) swojego mistrza, który w tym samym momencie popełnia samobójstwo, konserwatysta unicestwia romantyka i utopistę, obaj giną z okrzykiem na ustach "niech żyje republika", mimo że jeden chciał republiki Homera, drugi - rozbudowywać republikę Euklidesa.
Powieść jest podzielona na trzy części, druga partia moze wydawać się mało przystępna ze względu na przytaczanie przez autora wielu nazwisk, wydarzeń i miejsc, dla większości czytelników po prostu anonimowych (no ale przecież jest to powieść historyczna) , spotykamy charakterystczyne dla Hugo kilkunastostronicowe opisy - konwentu (architektura, funkcjonowanie, członkowie, anegdoty) a następnie twierdzy w Tourgues ( podobnie momnumentalny jak opis katedry w "Dzwonnik..."). Trzecia część książki rekompensuje nam wcześniejsze "niedogodności " (jeśli ktoś je za takowe uważa ), wspaniała i dogłębna analiza rewolucji i jej sensu, prezentacja poglądów obu obozów, ale przede wszystkim ukazujanie sensu życia - na przykładzie matki kierującej się jedynie instynktem oraz na przykładzie polityków, kierujących się jedynie wizjami, ideami, wytyczonymi programami, które w ostateczności zostają usunięte w cień dzięki, przez lata uśpionym, uczuciom obudzonym przez ...trzy kołyski, symbolizujące niewinność, radość, beztroskę, młodość i nadzieję na to,że w człowieku zachował się ludzki odruch i dzięki temu lepsze jutro jest możliwe.

Tytułowy rok 1793 według Wiktora Hugo był najważniejszym w dziejach Francji - król ścięty na gilotynie, jakobini obalają żyrondystów, północną część kraju trawi wojna domowa, zagrożenie stanowią też wojny zewnętrzne ( mocarstwa europejskie przygotowują się do osatecznego ataku ) , Robespierre, Marat, Danton mają sprzeczne wizje dotyczące ukierunkowania polityki republiki...