To jest rewelacyjna książka! Nawet gdyby nie wiedzieć, że to są autentyczne przeżycia autora to i tak warstwa fabularna byłaby niezwykle wciągająca. Świetny materiał na kilka scenariuszy filmowych. Do filmów pełnych napięcia, wzruszeń i patriotyzmu. A także pełnych intryg politycznych i nie pozbawionych scen przezabawnych! No bo wyobraźmy sobie naszego odważnego kuriera, którego w noc Bożego Narodzenia 1944 prowadzą do granicy szwajcarskiej (wraz z żoną Nowaka) dwaj przekupieni działacze niemieckiego podziemia komunistycznego. Dochodzą do ukrytych w lesie czterech rowerów - do granicy jest jeszcze ze 30 kilometrów szosą, I tu okazuje się, że nasz super agent... nie umie jeździć na rowerze! :-D

Do tego jakoś tak wyszło, że Jan Nowak stał się bardzo ważnym świadkiem tego co się działo zarówno w Polsce jak i w rządzie w Londynie a także - a może szczególnie - Powstania Warszawskiego.

Już wtedy, nawet jeszcze przed wybuchem Powstania, trwały dyskusja nad jego celowością i skutkami. Autor prezentuje nam swój pogląd w Epilogu (książkę wydano w roku 1978) choć nie ukrywa, że był i jest pełen rozterek w tym względzie. W skrócie: Nowak-Jeziorański porównuje losy Polski z tym co się działo po wojnie w Czechosłowacji i dochodzi do wniosku, że polityka ugodowa z ZSRR prowadzona przez Benesza poniosła klęskę (tak jak i polityka Mikołajczyka). Podkreśla, że dzięki Powstaniu, Polacy uniknęli "przekreślenia całego wysiłku poprzednich lat, zamienienia tych pięciu lat nieustannej walki i przygotowań w tragiczny niewypał". A potem pisze: "Zwycięstwa w tej walce rozpoczętej w chwili zamiany jednej okupacji na drugą, nie mógł odnieść naród, który wyszedłby z ostatniej wojny z przetrąconym kręgosłupem, upokorzony, wewnętrznie rozbity, pozbawiony wiary w siebie. Podbój duchowy rozbił się o opór społeczeństwa, ponieważ wyszło ono z wojny zjednoczone, z podniesionym czołem i poczuciem obowiązku spełnionego do końca". W połączeniu z resztą Epilogu wychodzi na to, że według Nowaka, Powstanie Warszawskie pozwoliło Polakom oprzeć się sowietyzacji.

I tu muszę z Nowakiem przeprowadzić krótki spór. Ja jestem od Nowaka mądrzejszy o tyle, że wiem co było po wydaniu książki. Faktycznie, z perspektywy 1978 roku można było odnieść wrażenie, że Polacy nie ulegli sowietyzacji a Czesi jej się poddali. Haseł w stylu "Se Sovětským Svazem na věčné časy" nie było w Polsce od lat 50-tych a w Czechosłowacji były wszędzie - to był zawsze mój wielki szok, kiedy w latach 80-tych tam jeździłem. Istnienie w Polsce coraz silniejszej opozycji również by za tym świadczyło.

Ale skończyły się lata osiemdziesiąte i nastąpiła wielka zmiana. I okazało się, że że Czesi wcale nie byli tacy zsowietyzowani jak się wydawało. Znalazłbym co najmniej kilka bardzo poważnych potwierdzeń tezy, że byli o wiele mniej zsowietyzowani w duszach niż Polacy. Nie udało się u nich zaszczepić nienawiści do bogacących się rodaków. Nie udało się także u nich zaszczepić poczucia, że "co wspólne to niczyje". Jest to kwestia dyskusyjna, kto bardziej a kto mniej poddał się wpływom i nie będę się upierał. Można więc się zgodzić, że Benesz przegrał (bo przegrał), ale Czesi nie przegrali - a przecież to jest w tym najważniejsze, żeby naród wygrał a nie konkretny polityk czy ugrupowanie.

Tak więc wnioski Nowaka-Jeziorańskiego mnie nie przekonują. Ale książka jest bardzo bogatym źródłem wiedzy i jest konieczna.

[Uwaga techniczna: ja czytałem drugie wydanie "Odnowy" z Londynu, wydane koło w 1981 roku chyba specjalnie w takim formacie, żeby książkę było łatwo przemycać do Polski. Jest to książka w formacie mniej więcej A6 (pół zeszytu), na 450 stronach z cieniutkiego papieru i do tego najmniejszą możliwą czcionką! Tylko dla ludzi o świetnym wzroku albo wyposażonych w lupę. Proponuję poszukać wydania mniej "podziemnego".]

To jest rewelacyjna książka! Nawet gdyby nie wiedzieć, że to są autentyczne przeżycia autora to i tak warstwa fabularna byłaby niezwykle wciągająca. Świetny materiał na kilka scenariuszy filmowych. Do filmów pełnych napięcia, wzruszeń i patriotyzmu. A także pełnych intryg politycznych i nie pozbawionych scen przezabawnych! No bo wyobraźmy sobie naszego odważnego kuriera,...