Można ten esej Snydera traktować dosłownie jako emocjonalną reakcję na zwycięstwo wyborcze Trumpa i się z niej naśmiewać. Niemniej jednak trudno odmówić mu szerszej perspektywy na bieżące wydarzenia wynikającej z wiedzy o historii minionego wieku. Ilu tyranów zostało wybranych w demokratycznych wyborach, ilu nie wydawało się groźnymi, i czym się to wszystko skończyło? Często nachodzą mnie myśli, czy byłabym w stanie spostrzec dyktatora zanim odsłoni swoje karty? Czy nie bagatelizowałabym (bagatelizuję?) jego działań?

Timothy Snyder swój esej dzieli na dwadzieścia krótkich fragmentów, dwadzieścia porad dla ludzi wolnych, przestrzeganie których może stanowić przeszkodę dla zakorzenienia się autorytarnych rządów.

Niektóre z tych porad są oczywiste. Bądź uczciwy, płać podatki, poszukuj prawdy u źródeł, postępuj zgodnie z etyką zawodową. Inne zaskakujące. Wyjdź z Internetu do ludzi, dotykaj ich, nawiązuj kontakt wzrokowy, porozmawiaj o pogodzie. Kupuj papierowe gazety. Jeszcze inne wywołały u mnie ciarki na plecach. Uważaj na organizacje paramilitarne, na słowa, symbole, odwołania do stanu wyższej konieczności, zagrożenia itp.

Wszystkie one przedstawione są na przykładach z historii XX wieku - z perspektywy czasu patrzymy na nie bez cienia wątpliwości, widzimy je jako element całości, a dla współczesnych były to pojedyncze wydarzenia - podpalenie Reichstagu, noc długich noży, zamykanie sklepów żydowskich, getta itp.

W dwóch miejscach zazgrzytał mi wywód Snydera. Po pierwsze kiedy naciskał na prenumeratę papierowych wydań czasopism, dzięki czemu zasila się rzetelne dziennikarstwo. Nie, żebym była przeciwna płaceniu za rzetelne treści, ale brzmiało to, jakby autor sam prosił o wsparcie. Mało elegancko. Jeszcze bardziej zazgrzytało kiedy mówił o świętym prawie do prywatności korespondencji e-mailowej. Nie mogłam przestać myśleć, że w jakiś sposób ten punkt ma bronić Hillary Clinton, której maile wyciekły w trakcie kampanii.

Zdecydowanie warto przeczytać, warto również pamiętać o jednym z postulatów: sam dochodź do prawdy.

Można ten esej Snydera traktować dosłownie jako emocjonalną reakcję na zwycięstwo wyborcze Trumpa i się z niej naśmiewać. Niemniej jednak trudno odmówić mu szerszej perspektywy na bieżące wydarzenia wynikającej z wiedzy o historii minionego wieku. Ilu tyranów zostało wybranych w demokratycznych wyborach, ilu nie wydawało się groźnymi, i czym się to wszystko skończyło?...