„Spolszczenie” dokonane przez Dukaja niewątpliwie jest ciekawym eksperymentem. Zabrałem się do niego mając w pamięci tłumaczenie Jędrzeja Polaka i będąc świeżo po lekturze nowego, bo kilkuletniego, tłumaczenia Magdy Heydel (które bardzo polecam, również ze względu na profesjonalne posłowie). Efekt tego eksperymentu można oceniać na kilku płaszczyznach.

Po pierwsze, wierność oryginałowi – fabuła pozostała nienaruszona. To znaczy, że historia Conrada i historia Dukaja są jednakie. W obu książkach czytamy o podróży statkiem w głąb belgijskiego Konga w poszukiwaniu Kurtza – demonicznego ucieleśnienia pozbawionego normatywnego oparcia białego człowieka. Dukaj nie zmieniając istoty opowiadania dokonuje wielu drobnych przesunięć narracyjnych, tj. objawia czytelnikowi w różnym od oryginału czasie niektóre fakty, wydarzenia i wypowiedzi tak, by podkreślić fabularne związki i zapewnić ciągłość lektury. Na tym polu nie można mieć żadnych zastrzeżeń. Dukaj jest wierny treści (poza jednym wyjątkiem – o tym dalej), a drobne narracyjne przesunięcia pomagają w przedstawieniu historii.

Niestety, sposób – forma – w jaki Dukaj opowiada „Serce ciemności” jest czymś okropnym. Odejście od całych stronic zalanych tekstem na rzecz krótkich akapitów i licznych dialogów jest o tyle zrozumiałe, że rzeczywiście czytanie „Jądra ciemności” jest ciężkie. Rozumiem, że Dukaj chcąc „uwspółcześnić” przekaz uznał, że musi go również uprościć. Ja z takim podejściem się nie zgadzam, z tej przyczyny, że – cytując posłowie Magdy Heydel – „Przedzieranie się bohatera przez dżunglę to obrazowe przedstawienie wędrówki duchowej, a równocześnie analogia do przedzierania się czytelnika przez gęsty tekst”. Ta gęstość narracji, ten trud czytania „Jądra ciemności” ma swoje znaczenie, ma swój sens, który ujawnia się w trakcie lektury. Bo o tym też między innymi jest książka – próbą przekazania słowami nieprzekazywalnego. Tak samo skąpość dialogów tłumaczyć można samotnością bohatera w kongijskiej dziczy. Tego formalnego elementu jesteśmy przez Dukaja pozbawieni.

Jednak za największą wadę, która ma największy wpływ na odbiór opowiadania i jego końcową ocenę, należy uznać język, na który Dukaj przetłumaczył Conrada. Doprawdy, ciężko nazwać go językiem polskim, mimo że w zamierzeniu miało to być „przepisanie” Conrada dla potrzeb „dwudziestopierwszowiecznych polskich czytelników”. Mam nadzieję, że Jacek Dukaj – mający niebagatelną wyobraźnię na temat czekającej nas przyszłości – myli się w swoich przewidywaniach co do języka, jakim będziemy się w przyszłych osiemdziesięciu latach posługiwać. Z pewnością nie jest to też język, jakim posługujemy się teraz. „Serce ciemności” to mieszanka języka prostaczków i poetyckich zdań, współczesnej „korpo-mowy” i anachronicznej składni, wulgaryzmów i „filozofizmów” – tylko hasztagów brakuje. Przykry to obraz polskiego czytelnictwa, że karmi się nas taką mieszanką, bo jest to język niestrawny. O ile da się to wszystko jakoś zrozumieć, to człowiekowi wręcz szkoda, że się da i że to czyta.

Z tego językowego misz-maszu (by nie powiedzieć „burdelu”) wynika też – jedyna chyba – niekonsekwencja względem oryginału, a mianowicie: Marlow. U Dukaja waha się on między marynarskim analfabetą a zdystansowanym mistykiem. Z postaci wnikliwego obserwatora zafascynowanego Kurtzem zrobiono (przez język) człowieka rozchwianego nie tylko moralnie, ale intelektualnie i emocjonalnie. Niejednorodność jego myśli rozszerzono na niejednorodność jego języka, przez co statecznego, acz wątpiącego Marlowa przerobiono na rozchwianego i niespójnego. W moim odczuciu, został on przez język zobrzydzony.

Na koniec: czy „Serce ciemności” broni się jako współczesne opowiadanie? Jeżeli ktoś lubuje w neurotycznych postwszystkizmach, to śmiało.
Stanowczo odradzam spolszczenie Dukaja w ramach pierwszego kontaktu z Conradem i „Jądrem ciemności”. Natomiast jako ponowną lekturę – w celach porównawczych, z czystej ciekawości – polecam. Mimo mojego złego odbioru, sama inicjatywa jest niezmiernie ciekawa i odważna, a przez to – wartościowa, czego jednak nie mogę szczerze powiedzieć o jej wyniku.

„Spolszczenie” dokonane przez Dukaja niewątpliwie jest ciekawym eksperymentem. Zabrałem się do niego mając w pamięci tłumaczenie Jędrzeja Polaka i będąc świeżo po lekturze nowego, bo kilkuletniego, tłumaczenia Magdy Heydel (które bardzo polecam, również ze względu na profesjonalne posłowie). Efekt tego eksperymentu można oceniać na kilku płaszczyznach.

Po pierwsze,...