Najpierw Cepelia, później Ikea

Gdyby przeprowadzić sondę uliczną i poprosić Polaków o krótką charakterystykę polskiego wzornictwa, to respondenci mieliby twardy orzech do zgryzienia. Zapewne niewielu z nas kiedykolwiek słyszało o stylu zakopiańskim, Instytucie Wzornictwa Przemysłowego tudzież Spółdzielni Artystów „Ład”. Muszę przyznać, że sama po raz pierwszy zetknęłam się z tymi nazwami dopiero wtedy, gdy czytałam z ołówkiem w ręku pracę dyplomową mojej koleżanki na temat ewolucji polskiego etnodizajnu. Mając w pamięci tę niezwykle wzbogacającą intelektualnie lekturę, ochoczo sięgnęłam po "Dom. Krótką historię idei" Witolda Rybczyńskiego i "Jak przestałem kochać design" Marcina Wichy. Nie mogłam zatem odmówić sobie przyjemności przeczytania kolejnej publikacji poświęconej wielowymiarowym relacjom między człowiekiem a przedmiotem na gruncie lokalnym.

Z wywiadów, które Małgorzata Czyńska przeprowadziła z ludźmi o nieprzeciętnej wrażliwości estetycznej i umiejętnościach technicznych z zakresu projektowania użytkowego, wyłania się obraz polskiego domu, który podlega nieustannym przeobrażeniom – z dekady na dekadę. Czyńska jako zawodowa dziennikarka starannie przygotowała się do każdej rozmowy, a dzięki kompetencjom merytorycznym z zakresu historii sztuki stała się równorzędną wobec interlokutorów partnerką w żarliwych dyskusjach o wyglądzie polskich wnętrz. Każdy z wywiadów w "Domu polskim. Meblościance z pikasami" dotyczy innego wycinka polskiej kultury materialnej. Polifoniczność i idąca za nią wielość perspektyw oglądu przekładają się na zajmującą historię tutejszego wzornictwa z rozłożeniem akcentów na rodzime i zewnętrzne wpływy estetyczne. Całość jest wzbogacona o wymiar czysto ludzki: wspomnienia domu rodzinnego i wyniesione z niego wartości, pasje, zainteresowania.

Na tle pozostałych rozważań znacząco wyróżniają się refleksje Marka Krajewskiego, profesora socjologii, który rozpatruje znaczenie nomadyzmu i budowania emocjonalnego związku z zamieszkałą przestrzenią. Na szczególną uwagę zasługują również przemyślenia Beaty Bochińskiej rozwinięte w wywiadzie Ludzie z Północy. Uczona jest przeciwniczką standaryzacji polskiego dizajnu z uwagi na kulturowo zakodowane naleciałości po trzech zaborach, ostro krytykuje Cepelię i wypowiada się pejoratywnie o kondycji mieszkaniowej estetyki z lat siedemdziesiątych. Opowiada o tym, czym różnił się wówczas dom inteligencki od domu robotnika; wspomina o Ikei w kontekście zlecenia produkcji mebli na eksport w polskich fabrykach i odrzutach eksportowych (fotelach kon-tikach i regałach Yngvar), które ostatecznie do tych domów trafiały. Boris Kudlička, scenograf pochodzenia słowackiego, rozwija tę myśl, mówiąc, że Ikea radykalnie odmieniła współczesne oblicze polskich mieszkań, odkąd w miarę zamożni Polacy adaptują skandynawskie wzorce estetyczne. Warto jednak wiedzieć, że północne inspiracje w polskim przemyśle meblowym były obecne na długo przed tym, zanim nastąpił swoisty boom na Skandynawię. Najlepszym tego przykładem są prace Teresy Kruszewskiej, projektantki mebli i wnętrz, która w siermiężnych czasach komunizmu odbywała staż u samego Alvara Aalto i podpatrywała u Finów ergonomiczne zastosowania w konstrukcji igelitowych foteli.

Różnorodność spojrzeń na determinanty rozwoju polskiego dizajnu jest niepodważalną zaletą "Domu polskiego". Czuję jednak pewien niedosyt związany z brakiem syntetycznego ujęcia przewodnich myśli wyrażonych przez rozmówców Czyńskiej. Przegląd najważniejszych założeń, wygłoszonych opinii wydestylowałby bowiem suche fakty z natłoku informacji o charakterze biograficznym. Brak podsumowania nie ma oczywiście wpływu na moją końcową ocenę; podczas lektury sporządziłam odręczne notatki, które znakomicie sprawdzają się w roli protezy pamięci. Zbiór wywiadów Czyńskiej sprzyja pogłębianiu wiedzy na temat uwarunkowań polskiego wzornictwa i – co najważniejsze – te wiadomości aplikowane są w bardzo przyjemny sposób, bo w trakcie czytania możemy odnieść wrażenie, że podglądamy wymianę myśli starych, dobrych znajomych.

Najpierw Cepelia, później Ikea

Gdyby przeprowadzić sondę uliczną i poprosić Polaków o krótką charakterystykę polskiego wzornictwa, to respondenci mieliby twardy orzech do zgryzienia. Zapewne niewielu z nas kiedykolwiek słyszało o stylu zakopiańskim, Instytucie Wzornictwa Przemysłowego tudzież Spółdzielni Artystów „Ład”. Muszę przyznać, że sama po raz pierwszy zetknęłam...