Fińska pisarka Katja Kettu to nadal nowe nazwisko na polskim rynku wydawniczym, choć już nie całkiem nieznane. W ubiegłym roku Świat Książki wydał „Akuszerkę”, której fabuła toczy się w czasie drugiej wojny światowej, na północy Finlandii, w niemieckim obozie jenieckim, a głównym motywem jest miłość fińskiej dziewczyny do esesmana. Książka wywołała skrajne reakcje, od zachwytów do oburzenia. Przypuszczam, że nie inaczej będzie w przypadku drugiej powieści Kettu przełożonej na polski, czyli „Ćmy”.

Jej akcja rozgrywa się w dwóch planach czasowych. Początek fabuły to perypetie 15-letniej Finki, Irgi, która w 1937 roku w dramatycznych okolicznościach ucieka do Związku Radzieckiego, licząc na szczęście u boku komunistycznego propagandzisty. Jednak zamiast w objęcia ukochanego trafia do Workuty, skazana na 25 lat łagru za szpiegostwo. Powraca znany z poprzedniej powieści wątek obozowej miłości, jednak tym razem nie jest on ani najważniejszy, ani najciekawszy.

Mamy też drugi plan czasowy, rok 2015 i rosyjską prowincję. Przyjeżdża tam młoda Finka Verna, w związku z tajemniczą śmiercią ojca, poszukującego w Rosji rodzinnych korzeni. Nadwołżańska republika Mari El to dla Verny kraniec świata, gdzie czasy komunizmu wydają się nadal trwać siłą inercji. Wieś Ławra, w której się zatrzymuje, jest biedna i zacofana, a realną władzę sprawują uzbrojeni, umundurowani przybysze o niejasnych dystynkcjach i intencjach.

We współczesnym wątku autorka nie ogranicza się do samej Ławry, gdzie Verna coraz lepiej poznaje zarówno przeszłość ojca, jak też goszczącej ją, na pozór zupełnie zwyczajnej staruszki. Oto bowiem w pewnym momencie do grona powieściowych bohaterów dołącza sam Władimir Putin, któremu autorka dobudowuje zupełnie nieprawdopodobną biografię. Zręcznie przy tym łącząc motywy z przedwojennej Finlandii, stalinowskiego łagru i współczesnej wsi. Nie sposób więc odmówić Katji Kettu pomysłowości w konstruowaniu złożonej fabuły oraz umiejętności tworzenia szeregu intrygujących postaci.

Styl pisarki Kettu jest specyficzny i oryginalny, pozostaje więc wyłącznie kwestią gustu, czy „kupimy” go w całości, czy odrzucimy. Ja kupiłem. Wbrew negatywnym opiniom uważam, że opisy scen erotycznych nie rażą dosadnością i są dobrze wkomponowane w fabułę. Z kolei języka poetyckiego nie jest przesadnie wiele, podobnie jak fragmentów onirycznych. Nie brakuje za to zaskakujących pomysłów fabularnych, zwłaszcza w odniesieniu do łagru. Opisując niedole swoich bohaterek autorka nie nawiązuje do klasycznej literatury obozowej, ale pisze o nich raczej w stylu swego rodaka, Miki Waltariego. Groza okrutnej rzeczywistości gułagu, oddana naprawdę sugestywnie, jest regularnie przełamywana wątkami niemal przygodowymi. Dzięki temu fabuła zyskuje na dynamice, a lektura na atrakcyjności. Dlatego, pomimo okazjonalnego manieryzmu, uważam „Ćmę” za mocną, wyrazistą powieść o oryginalnym stylu i ciekawej fabule, bez wątpienia wartą lektury.

Bogusław Karpowicz