Widmo krąży po Polsce, widmo Marszałka – można by podsumować.

Książka zapewne miała być kontrowersyjna, ale dla mnie zupełnie taka nie jest. Widocznie miałam zbyt dobrych historyków, a i nie wychowano mnie w kulcie Piłsudskiego. Nie szokują mnie więc podważane tutaj mity, co najwyżej dziwi, że nie zostały podważone wszystkie. Przy niektórych stwierdzeniach chciałabym poznać źródło, ale oczywiście – tradycyjnie u Ziemkiewicza – nie ma przypisów, z rzadka tylko polecenie jakiejś lektury, na której się oparł. Teoretycznie tak wolno, bo to publicystyka, a nie książka historyczna, ale tutaj właśnie kieruję największy zarzut: brakuje mi zwłaszcza zestawienia tego złowrogiego cienia z teraźniejszymi wydarzeniami w polityce. Na to tak naprawdę miałam nadzieję, biorąc się za lekturę. W stosunku do całej objętości jeden rozdział końcowy to niewiele, zwłaszcza że poza pesymistyczną diagnozą nie ma w nim żadnej odważnej paraleli, jedynie aluzje. Ale i to nie może jakoś szczególnie dziwić – autor jest w końcu beneficjentem dobrej zmiany, nieważne jak usilnie kreowałby się na niezależnego. Miarą tego stania z boku niech będzie krytyka środowiska Wyborczej na parę akapitów oraz całe dwa zdania o obozie rządzącym.

Minusem zwykłym w przypadku Ziemkiewicza jest styl, jaki nazwałabym prostacko-erudycyjnym, ale o tym wiadomo, zanim się w ogóle po jego twórczość sięga.
Nie do końca wiem, do kogo tak naprawdę skierowana jest ta pozycja. Jeśli nie orientujemy się przynajmniej nieźle w dwudziestoleciu (ale i w czasie wcześniejszym, przynajmniej od końca XIX wieku), pogubić się z pewnością można, a ustosunkować się nie sposób.
Tradycyjnie też nieco miejsca zajmuje głoszenie wspaniałości republikanizmu oraz lansowanie Dmowskiego.

A jednak dość dobrze oceniam tę pozycję. Może kogoś skłonić do zmiany zapatrywania na stereotypowy, mocno lukrowany, obraz międzywojnia, a poza tym w pewien sposób pokazuje też, jak tworzy się legendę wybitnej jednostki.
I widzę tutaj jeszcze innego rodzaju potencjał.
Wciąż znajdzie się niespójności w totalnym spojrzeniu na historię (jak choćby trwanie w sympatii dla fantazji Zychowicza o sojuszu z Hitlerem mimo wykazania, że już przed wybuchem I wojny oparcie się na opcji niemieckiej było głupotą wobec znajomości poglądów i działań Bismarcka oraz późniejszej koncepcji Mitteleuropy), ale niektóre udaje się zrewidować.
I oto zawstydził się pan Ziemkiewicz, czytając o praktykowanym kulcie Piłsudskiego w latach 30., nie różnił się on bowiem od ubóstwiania Stalina. I oto przyznał, że wcale nie było peerelowską propagandą nazywanie sanacji faszyzmem, bo faktycznie stała się sanacja faszyzmem. Tutaj właśnie nieśmiało wtrąca się współczesne spostrzeżenie – oczywiście oczywiste dla znających historię, a nie tylko mit – o wzorowaniu się miłościwie panujących na rządach sanacji. Sylogizm jest, niestety, prosty… Tym bardziej, ilekroć charakteryzuje nam Ziemkiewicz sanację jako sektę nagradzającą nie kompetencje, a lojalność, doprowadzającą do ruiny nawet swe ukochane wojsko, a w ramach „dyktatury moralnej” rozpowszechniającą zgubny kult martyrologii, boju do ostatniej kropli krwi wbrew rozsądkowi, w imię Wielkości, i plwającą na każdego myślącego inaczej, bo nie jest to prawdziwy patriota.

Ja bardzo proszę, jeśli pan Ziemkiewicz chce być kontrowersyjnym i słusznym, to niech – zgodnie ze swym potępieniem kultu męczeństwa i sprawy przegranej – wyceluje działo w coraz bardziej absurdalny kult tzw. żołnierzy wyklętych, o jakim się tu nie zająknął. Za to zestawił hejt wobec prezydenta Narutowicza z działaniami KODu wobec prezydenta Dudy. A ciągle żyją ludzie, którzy pamiętają bohaterstwo prawdziwe, a nie mityczne, przeróżnych Ogni, jakich nie godzi się w jednym rzędzie stawiać z Pileckim czy Fieldorfem… Jeszcze by wyszło, że i w tym wypadku nie była potrzebna żadna peerelowska propaganda.
(A skoro peerel czerpał garściami z sanacji, a obecnie rządzący też wzorują się na sanacji, to – ciągle to samo bagienko).
Pojawiło się w „Złowrogim cieniu Marszałka” słuszne wykazanie, że ludność zaboru rosyjskiego niechętna była terrorystycznej działalności PPSu, bo ta terroryzowała nie tyle zaborcę, co własnych rodaków, którzy żyli spokojnie i nawet robili u zaborcy kariery. Określa wręcz Ziemkiewicz tę sytuację wojną polsko-polską, a o przypisanie Polakom niechęci do rosyjskiego zaborcy i stworzenie nieprawdziwej historii Legionów, stawiającej na piedestale Piłsudskiego, wini sanacyjny odpowiednik dzisiejszego IPNu. Nieźle byłoby tę analogię dalej pociągnąć. Samo się prosi. No chyba że - wbrew deklarowanej niechęci do przerzucania się racją moralną, jakiej dociec nie sposób - działalność PPSu była be, bo to socjaliści i przez to nie można dojrzeć paraleli.
Więc pomarzę sobie, że taka książka powstanie. Marzyć wolno.

Widmo krąży po Polsce, widmo Marszałka – można by podsumować.

Książka zapewne miała być kontrowersyjna, ale dla mnie zupełnie taka nie jest. Widocznie miałam zbyt dobrych historyków, a i nie wychowano mnie w kulcie Piłsudskiego. Nie szokują mnie więc podważane tutaj mity, co najwyżej dziwi, że nie zostały podważone wszystkie. Przy niektórych stwierdzeniach chciałabym...