Wierny ogrodnik

To powieść, która pozbawia tchu.

Towarzyszyłam głównemu bohaterowi Justinowi Ouayle w jego podróży, którą podjął po śmierci żony - Tess, oraz w jego poszukiwaniach odpowiedzi: dlaczego zginęła oraz kto zabił. Dopiero pod koniec powieści zdałam sobie sprawę - że Justin nie szukał zabójcy, ale szukał prawdy o żonie, bo chciał ją poznać, zrozumieć, chciał odkryć jej duszę! I stopniowo dowiadywałam się szczegółów, które uderzały, były coraz bardziej bolesne, coraz bardziej okrutne. Tak jakby węzeł zawiązywał się w gardle i choć chce się odetchnąć, to nie można.

Atmosfera tej powieści jest przesycona dusznością - widzimy duszny krajobraz Afryki, później duszne pomieszczenia biur i mieszkań dyplomatów,lekarzy, urzędników i przedsiębiorców, których odwiedzi Justin w czasie swojego śledztwa.

Zło z którym walczyła Tess jest opisane w szczególny sposób. Po zastanowieniu, widzę to zło jak pajęczynę, która lepkimi nićmi oplata świat, a centrum tej pajęczyny stanowi Afryka. Na tej pajęczynie poruszają się wielkie, niezniszczalne, bogate i żyjące ponad prawem pająki - szefowie wielkich koncernów farmaceutycznych - dla których pracują małe pajączki w osobie zwykłych, szarych, niepozornych ludzi. I tylko czasami z ziemi podrywa się motyl - jak Tess, który pragnie swoimi ostrymi skrzydłami przerwać nici pajęczyny. Motyl odważny, walczący z fałszem, zakłamaniem i obojętnością. Ale są to samotne motyle - nie mają szans w walce z pająkami.

Choć od pierwszej kartki powieści - wiemy, że Tess nie żyje - to i tak jest ona główną bohaterką. Żyje jej duch, który jakby unosi się we wspomnieniach jej męża i w retrospekcjach scen i rozmów. Najbardziej ujęło mnie, kiedy Justin wspomina, jak poznał żonę i myśli, że wyglądała jak anioł, by za chwilę dodać, że później odkrył, że istotnie była aniołem, tyle, że z maczugą!

A sam Justin - dawno nie czułam takiego przywiązania do bohatera. Początkowo wydawał się taki oschły i sztywny i chłodny. A w rzeczywistości był to mężczyzna, który nie pogodził się ze stratą żony, który działał jak w amoku, w szaleństwie, w ogromnej tęsknocie. On także był motylem, ale stał się nim dopiero z chwilą śmierci żony, dopiero po jej utracie. Ale wybrał drogę i już z niej nie zawrócił!

Piękna powieść. Czytałam ją wolno - każdego wieczoru po kawałku, czasami wracałam do niektórych fragmentów, do początku. Spodziewałam się powieści szpiegowskiej lub też kryminału - a oprócz tego otrzymałam coś więcej. Muszę teraz przeczytać wszystkie powieści Johna le Carre.

Spodziewałem się pełnokrwistego thrillera i z takim nastawieniem początkowo czytałem książkę. Po jej skończeniu sam czuję się zaskoczony tym, czym się okazała i jak mnie ruszyła.

John le Carré jest świetnym pisarzem, to nie ulega wątpliwości. Zauważyłem, że przeżycia wewnętrzne bohaterów są aspektem zawsze obecnym i akcentowanym w znanej mi twórczości tego Autora. Tym razem mamy jednak do czynienia z czymś już zupełnie intymnym. Książka opowiada o poszukiwanie prawdy o ukochanej osobie i podążaniu jej śladem. Już sam tytuł coś w sobie ma. Wierny ogrodnik... Opowieść naprawdę wzrusza. Nie w łzawy, tani, melodramatyczny sposób oczywiście. Raczej zupełnie nieoczekiwanie chwyta za serce, a potem długo siedzi w głowie.

Wierny ogrodnik opowiada ponadto o wielu sprawach jak najbardziej aktualnych, rysuje fascynujący pejzaż wielu środowisk. Opowiada o potężnych korporacjach, ich powiązaniom z politykami i służbami państwowymi, o zgnuśniałym środowisku dyplomatów i brytyjskich elit w ogóle. O kłamstwach płynącym z mediów, oficjalnych komunikatów rządowych, reklam, a nawet specjalistycznej prasy medycznej. O bezwzględnym przemyśle farmaceutycznym i niemoralnych lekarzach. O korupcji na wielką skalę, braku odpowiedzialności i pogoni za każdym dolarem. I o Afryce.

Wierny ogrodnik to książka niesamowicie smutna. Również ponura, ale przede wszystkim właśnie smutna. Przez cały czas miałem irracjonalną nadzieję, że Tess jakimś cudem jednak żyje. Im dalej, im więcej retrospekcji i perspektywy Justina w toku narracji, tym lepiej ją poznajemy i bardziej lubimy, aby w pewnym momencie pokochać jak wszyscy, którzy blisko ją znali. Celowo na początku jej postać została przedstawiona cynicznymi oczami Sandy'ego. Uczucia do niej są wtedy mieszane. Potem odkrywamy, że była inną osobą niż można było na początku odnieść wrażenie. Podobnie ma się to z prawdą o jej ostatnich miesiącach życia i relacjach, jakie łączyły ją w tym czasie z pozostałymi bohaterami, w tym między nią a mężem. Świadomi prawdy byli jednak tylko Ci, którzy dobrze ją poznali. Oni wątpliwości nie mieli, mimo pozorów, które inni w swej deprawacji brali za pewnik. Jest to dowód na niewątpliwy warsztat Autora, który w miarę rozwoju akcji rozwija nie tylko postać Justina, ale i Tess. Odwraca pewne sprawy o 180 stopni, a czytelnik sam się delikatnie łapie na tym, że został zaskoczony. I tym bardziej żal jest nieodżałowanej Tess i biednego Justina. Czytając, ma się wraz z nim nieodpartą, coraz silniejszą świadomość nieodwracalnej straty, pustki.

John le Carré poruszył tematykę hermetycznego środowiska brytyjskich elit. Bohaterowie byli często ludźmi po najlepszych szkołach, collegach i uczelniach, wychowani według najlepszej angielskiej tradycji. Prowadzący dochodzenie inspektorzy Scotland Yard, widziani byli przez niektórych jako intruzi, parweniusze wściubiający nos w sprawy lepszych od siebie. Na celownik tym razem wzięci zostali zwłaszcza dyplomaci, no i przemysł farmaceutyczny. Ci pierwsi przedstawieni zostali w dużej mierze na podstawie Sandiego Woodroowa i jego żony. Wizerunek tego środowiska był na tyle odpychający, iż Autor zamieścił wyjaśnienie, iż jest to tylko fikcja, a personel Wysokiej Komisji w Nairobi stanowią na pewno wspaniali ludzie. Podobnie ma się rzecz z innymi bohaterami, opisywanymi wydarzeniami, spółkami etc., które nie miały mieć nic wspólnego z rzeczywistością. Jak ironicznie stwierdził, "w tych "pieskich dniach, gdy prawnicy rządzą wszechświatem, muszę w kółko składać takie dementi, przypadkiem całkiem prawdziwe". Ciekawe, ile jednak w rzeczywistości przemycił w książce prawdy o pewnych środowiskach i współczesnym świecie, a także jego mechanizmach. Głowę dam, że mimo wszystko całkiem sporo.

Rozbawił mnie niewątpliwie wątek z komputerem. Główny bohater podchodzi do niego jakby miał go ugryźć, a najprostsza czynność przyprawia go o panikę, iż coś zepsuje. Książka została wydana w 2001 r., po 14 latach kiedy komputery są czymś tak zwyczajnym jak toster, śmiesznie się to czyta. No i te dyskietki. Aczkolwiek nie jest to wadą, raczej ciekawostką. Czego innego spodziewać się po tytule sprzed kilkunastu lat?

Muszę się teraz chyba otrząsnąć po tej przygnębiającej, smutnej lekturze, czytając coś lżejszego. Nie zmienia to faktu, iż to poruszająca książka. Długo będą ją pamiętać. Opowiedziana w niej historia jest po prostu piękna.

Wędrując pomiędzy bibliotecznymi półkami natknęłam się ostatnio na powieść Johna Le Carré "Wierny ogrodnik". Obdarzenie książki mianem Bestseleru 2001 oraz jej filmowa adaptacja, skutecznie zachęciły mnie do czytania i zagłębienia się w tak przeze mnie lubiany klimat Afryki.

W Kenii w okolicach jeziora Turkana zostaje zamordowana żona dyplomaty, a prywatnie zagorzała działaczka organizacji charytatywnych Tessa Quayle. Towarzyszący jej lekarz, tymczasem ginie bez śladu. Początkowo winą obarczany jest rzekomo zdradzany mąż, który miał zlecić zabójstwo niewiernej żony i towarzyszącego jej w podróży Arnolda Bluhma. Jak się jednak później przekonujemy, prawda jest nieco bardziej skomplikowana, a w oczach opinii publicznej czarnoskóry doktor Arnold z kochanka zmienia się w oprawcę. Zagłębiając się w lekturę, autor naświetla nam czym tak naprawdę poza działalnością charytatywną zajmowała się Tessa i kieruje uwagę czytelnika na aspekt dość kontrowersyjnego tematu, jakim jest testowanie nowych produktów światowych koncernów farmakologicznych na ubogiej ludności afrykańskiej. Justin, mąż zamordowanej, na własną rękę próbuje dociec prawdy o śmierci swojej żony, utwierdzając się przy tym w przekonaniu, iż nie była ona przypadkowa. Co było motywem morderstwa? Czy nadmierne zainteresowanie Dypraxą - nowym lekiem na gruźlice, rzekomy romans, a może pieniądze i polityka? Tutaj odsyłam wszystkich zainteresowanych do źródła, abyście sami mogli się o tym przekonać.
Niby powieść napisana jest dość przystępnym językiem, ale czyta się ją dość ciężko i żmudnie. Fabuła średnio wciąga. O ile pewne rozdziały czytałam z przyjemnością, to inne najzwyczajniej mnie nudziły. Nie było mi szkoda młodej, zamordowanej kobiety, nie czułam współczucia dla owdowiałego męża ani wstrętu w stosunku do łakomych pieniędzy i sławy komercyjnych osobników. Autor na czas czytania tej książki okradł mnie z wszelkich emocji.
Plus jednak za tematykę, która jest jak najbardziej na czasie, a brakuje jej we współczesnej literaturze. Może książka w moim mniemaniu byłaby lepsza, gdyby Pan Le Carré jeszcze bardziej skupił się na ukazaniu nieludzkich warunków życia, biedy, głodu, olbrzymiej śmiertelności i wszechobecnego AIDS, który jest dramatem mieszkańców Trzeciego Świata.
Tymczasem książka jest tyko przeciętna i nie zachęca mnie do sięgnięcia po kolejne pozycje tego autora.