Zamazane granice czyli nadzieja podwojona.

Prędzej czy później każde dotychczasowe życie dochodzi do granicy, za którą wszystko jest już inne, do tego szczególnego ‘momentum’, którego nie mamy mocy zobaczyć przed sobą i które, gdy już je osiągniemy, oddala się od nas niezauważone. To zamazane granice, których wydobycie, wyostrzenie i przywrócenie jest w wyłącznej dyspozycji literatury – tej literatury, której tworzenie dostępne jest tylko kobietom. Niewątpliwą mistrzynią tej magicznej sztuki jest Alice Munro. Te dwa zbiory opowiadań – najważniejszej pisarki węgierskiej Krisztiny Tóth i wybitnej Brytyjki Rose Tremanin – pokazują, jak bardzo bylibyśmy ślepi na tę szczególną stronę życia (i możliwości literatury), gdyby nie pisarstwo kobiet.

Rose Tremain w „Lato zimą” skrzy nieprawdopodobnym talentem. Pisze chłodno, precyzyjnie, jej technika przypomina prozę wielkiego Davida Fostera Wallace’a – te opowiadania są jak fotografie strzelone z dystansu, jakby zza szyby. Jednak oddziaływanie na czytelnika jest porażające. Te teksty bowiem, trzymają czytającego w garści i już od pierwszego zdania odpalają uczucia – jedne za drugim, czasami kilka na raz i dewastują wszystko to, co mieliśmy w sobie nim usiedliśmy do lektury. Każde z tych opowiadań nadaje się na sporą powieść, ale wielkość literacka Tremain nie pozostawia niedosytu, raczej poruszenie i podziw tego, jak można w krótkim opowiadaniu sensualnie i wiarygodnie skondensować życie bohaterów. Jest tu miłość, ale taka, która zignorowała linie życia, geografię i tak zwany zdrowy rozsądek, który ani ze zdrowiem, ani z rozsądkiem ma niewiele do czynienia. Jest tu śmierć Tołstoja, która w prowincjonalnej mieścinie zmienia nieodwracalnie pewne małżeństwo. Jest tu starość i rodzicielstwo, które zderzają się ze sobą w klęsce, by szukać szczęścia i czerpać wolność do końca. Jest tu Julia, której życie kończy się u progu małżeństwa. Jest tu humor, ironia i twórcza moc opowiadania.

„Linie” to debiut Tóth, debiut, za który została nagrodzona prestiżową nagrodą im. Sándora Máraiego. Krisztina Tóth w piętnastu niezwykłych opowiadaniach rozpisuje role, w jakie wchodzą kobiety. Ten zbiór zaludniają dziewczynki i dojrzałe kobiety; tak, jak Tremain, Toth łowi istotności tam, gdzie są ledwo widoczne; wyłapuje linie i znaki, które destylują cały los bohaterek. Te opowiadania mają elektryzujące otwarcia, pointy i zawieszenia; Toth potrafi zagęścić narrację na kilku stronach, opowiadając o jednym, dwóch zdarzeniach tak, że w czytelniku maluje się cała przeszłość i przyszłość bohaterek. W literaturze zawsze fascynowała mnie swoista pauza, niewypowiedziane, obraz, który nie powstaje bezpośrednio ze słów i opowieści – Toth osiąga tu mistrzostwo. Dowód? – popatrzcie na otwarcie opowiadania „Po czym ten ślad (Linia bikini)”:

„Całe moje dorosłe życie naznaczone było uczuciem skrępowania. Nie znosiłam plaży, zbiorowych kąpieli, niezgrabności rozgrzanych ciał, bezwstydnej posępności skór, fałd i stóp, wystawionych na widok publiczny, zapamiętałego rojenia się godnych pożałowania stworzeń: nie cierpiałam pryszniców, chichoczącego, błotnistego żywego obrazu, stojących tyłem staruszek, którym, gdy odwróciły się po ręcznik, spomiędzy nóg zwisały szpakowate, posklejane włosy łonowe, nienawidziłam tego, że istnieje ciało i śmierć, śmierć przemawia przez ciało.”

Obie pisarki podnoszą sztukę opowiadania bardzo wysoko, a nawet więcej – przesuwają ten gatunek w nowe, nieznane wcześniej literaturze miejsce. Nasze przebodźcowane, nieciągłe i boleśnie płynne życie pisarki takie, jak Munro, Toth i Tremain potrafią okiełznać, zatrzymać i opowiedzieć – a opowieść od zawsze służy nadziei, jest remedium na strach i ciemność. A nic tak nie koi, jak nadzieja podwojona: ta, która płynie z opowieści i ta, którą dają kobiety literaturze: świeżość, odwagę i nowy głos. Wszak literatura jest kobietą i zdaje się, że jej przyszłość od nich, kobiet, mocno zależy.

Rose Tremain, „Lato zimą i inne opowiadania”, tłum. Anna Przedpełska-Trzeciakowska, W.A.B., 2016.

Krisztina Tóth, „Linie kodu kreskowego. Piętnaście historii”, tłum. Anna Butrym, Książkowe Klimaty, 2016.

Zamazane granice czyli nadzieja podwojona.

Prędzej czy później każde dotychczasowe życie dochodzi do granicy, za którą wszystko jest już inne, do tego szczególnego ‘momentum’, którego nie mamy mocy zobaczyć przed sobą i które, gdy już je osiągniemy, oddala się od nas niezauważone. To zamazane granice, których wydobycie, wyostrzenie i przywrócenie jest w wyłącznej...