„Wakacje” to powieść opowiadająca o wspólnej wycieczce Marty i Justyny, matki i córki, na Kujawy, gdzie mają odkryć szczegóły związane z wojennymi dziejami swojej rodziny, o których trzecia kobieta w ich linii, babcia, nie chce mówić. Podróż ma być także okazją do odbudowania relacji i odzyskania zagubionego zrozumienia.

Powieściowy debiut Grzegorza Uznańskiego, który zasłynął w polskim Internecie jako twórca Nowych wierszy sławnych poetów, to rzecz bardzo intymna. Choć trudno podejrzewać autora o to, aby kiedykolwiek znalazł się w roli niezrozumianej córki lub odrzucanej dzień po dniu matki, to jego próba wejścia do głów bohaterek jest odważna i bezkompromisowa. „Wakacje” rozgrywają się w przestrzeni pomiędzy prostymi i krótkimi zazwyczaj dialogami – kiedy Marta i Justyna cichną, Uznański zabiera czytelnika w podróż przez ich myśli, które opanowane są przez potężny szum. Narracja ociera się o strumień świadomości, kolejne zdania rozdzierają się nawzajem, przeplatają wyzwolone spod okowów interpunkcji, ale pisarz zachowuje wystarczającą dyscyplinę, aby komunikat pozostawał jasny. A ten jest prawdziwym paradoksem: bo prosty do zrozumienia, lecz bardzo ciężki do zaakceptowania.

Justyna i Marta, nieważne co się wydarzy, nie osiągną porozumienia – i czytelnik przekonuje się o tym bardzo szybko. Dzieli je zbyt wiele: kiedy jedna zamartwia się pozostawionymi w domu kanapkami, druga rozpacza po utraconej miłości; gdy matka próbuje powstrzymać się przed krytykowaniem nieestetycznych jej zdaniem butów czy koszulek, córka ledwo panuje nad wrzącym gniewem. Więzy krwi w starciu z szarawą, nudną rzeczywistością okazują się wyjątkowo mierną gwarancją wzajemnego zrozumienia – mur zbudowany z różnicy wieku, różnicy doświadczeń, różnicy aktualnego stanu duszy okazuje się być przeszkodą nie do pokonania. Warto przy tym zaznaczyć, że Uznański zręcznie ucieka przed ocenianiem obu bohaterek: nie wychwala Justyny, bohaterki atrakcyjniejszej jako młodsza, nieszczęśliwa i zbuntowana kobieta, nie krytykuje Marty, nauczycielki w średnim wieku, która szczeniackie problemy ma dawno za sobą – pozwala obu się wypowiedzieć, dzięki czemu „Wakacje” brzmią w harmonii, choć są zapisem dwóch zupełnie rozłącznych monologów.

Szkoda, że autor nie podjął refleksji nad przedstawionym zjawiskiem – książka pokazuje je, ale nie analizuje. Pomiędzy mrowiem introspekcji i nielicznymi, lecz bardzo celnymi dialogami zabrakło miejsca na nieco szerszy komentarz. Zamiast poświęcać czas na zastanawianie się nad obrazem współczesnego rodzicielstwa czy relacją rodzic – dziecko, Uznański postanowił wziąć się za bary z jednym z dwóch najcięższych zawodników w narożniku polskiej literatury: wojną, naznaczoną nią przeszłością, pokoleniową tragedią. Przegrał, jak wielu przed nim: trudno taki ten temat uczynić ozdobnikiem czy pretekstem, autor chyba się tego obawiał (może niesłusznie?), dlatego też kilka stron matce Marty poświęcił. Za dużo, aby tego nie zauważyć, za mało, aby zrobić na czytelniku wrażenie – szczególnie po „Niebku”, „Szumie” (kluczowe skojarzenie, „Wakacje” i książka Tulli są sobie bardzo bliskie) czy „Ludzkiej rzeczy”.

„Wakacje” to dobra powieść i świetnie rokujący debiut. Choć ostatnio ciężko przebić się do świadomości odbiorców ze względu na sporą liczbę nowych autorów (żeby wspomnieć tylko finalistkę Nike, Weronikę Murek), to Grzegorz Uznański z pewnością na to zasługuje.

Bartek Szczyżański