Z niecierpliwością czekałam na współczesną adaptację „Poskromienia złośnicy” w ramach Projektu Szekspir. Mimo że moim ulubionym dramatem angielskiego pisarza pozostaje „Otello”, to historię upartej i bezczelnej Katarzyny, której charakter wszyscy chcą ugładzić, zawsze wspominam z sentymentem. Może dlatego, że jako nastolatka, po obejrzeniu słynnej sceny z „Zakochanej złośnicy”, kiedy Heath Ledger biega po szkolnym stadionie i śpiewa dla Julii Stiles „Can't take my eyes off you”, po prostu zauroczyłam się tą historią. Teraz jestem starsza, znam oryginał i co prawda zupełnie inaczej go odbieram, ale nie przeszkodziło mi to w sięgnięciu po „Dziewczynę jak ocet” Anne Tyler.

Główną bohaterką tej książki jest Kate Battista, blisko trzydziestoletnia singielka, która, podobnie jak jej szekspirowski pierwowzór, nie należy do delikatnych kobiet. Pracuje w przedszkolu, mimo że nie przepada za dziećmi i nie rozumie ich potrzeb, ubiera się przeważnie w ciemne stroje, nie podkreśla swojej kobiecości, ma swoje wieloletnie przyzwyczajenia takie jak praca w ogrodzie, gotowanie określonych potraw oraz pilnowanie młodszej siostry, 15-letniej Bunny, aby ta za wcześnie nie zaczęła spotykać się z chłopakami. Kate przywykła do swojej sytuacji życiowej, samotności oraz reputacji osoby trudnej w relacjach z innymi (ciągle skargi rodziców na zbyt bezpośrednie i niemiłe słowa przedszkolanki o dzieciach). Pewnego dnia ojciec kobiety, doktor Battista, zapoznaje ją ze swoim asystentem, Piotrem Szczerbakowem. Początkowo Kate nie przypada do gustu ten dziwny, jej zdaniem, Rosjanin, jednak nie zdaje sobie sprawy z zaplanowanej przez tatę intrygi, która ma na celu zatrzymanie deportacji Piotra. Mężczyzna, dla dobra swoich badań, gotowy jest poświęcić starszą córkę w realizacji misternie uknutego planu...

Wielu czytelników określa „Poskromienie złośnicy” jako szowinistyczny dramat, gdzie niezależna i pewna siebie kobieta musi podporządkować się mężczyźnie – ma to pokazać przemiana bezczelnej Katarzyny w uległą i grzeczną Kasię. O ile u Szekspira liczyły się wyłącznie intryga, czyli znalezienie męża dla tytułowej złośnicy, oraz zabawne dialogi między poszczególnymi bohaterami, to Anne Tyler, laureatka Pulitzera za powieść „Lekcje oddychania”, skupiła się przede wszystkim na uczuciach i znalezieniu przyczyn w zachowaniu Kate Battisty. To te kwestie widać na pierwszym planie „Dziewczyny jak ocet”, dzięki czemu współczesna złośnica nie tylko zyskuje wielowymiarowy portret psychologiczny, ale również staje się bardziej namacalna, ludzka, a nie groteskowa i (nie ukrywajmy) płaska jak w oryginale. Amerykańska pisarka nakreśliła obraz kobiety, która pod maską osoby złośliwej, bezczelnej i – wbrew pozorom – skrytej, kryje się ktoś, kto w wyniku różnych doświadczeń życiowych (śmierć matki, rozczarowanie nauką na uniwersytecie, cicha zazdrość o powodzenie innych kobiet wśród mężczyzn) postanawia przyjąć bierną postawę życiową oraz zapomnieć o swoich wcześniejszych planach i marzeniach. Kate koncentruje się na byciu przykładną córką, dobrą gospodynią domu i surową starszą siostrą, ale nie myśli o sobie i swoich potrzebach. Zadowala innych, a nie siebie, robi to, co każą jej najbliżsi – tak wygląda szara rzeczywistość tytułowej dziewczyny.

Intryga doktora Battisty, mająca na celu pozostawienie Piotra w Ameryce dzięki poświęceniu Kate, paradoksalnie pozwoliła głównej bohaterce odnaleźć samą siebie oraz obudzić głęboko skrywane pragnienia. Jeżeli Szekspir, poprzez związek Katarzyny i Petruchia, wyśmiewa się z niezależnych kobiet – przedstawia je jako osoby, które potrafią tylko krzyczeć i obrażać innych bez powodu – i podaje lekarstwo na ich przypadłość, czyli małżeństwo, to Anne Tyler, przy Kate i Piotrze, pokazuje, że nie ma nic złego w tym, że samodzielna kobieta postanawia w pewnym momencie życia „zaprosić” do swojego świata mężczyznę. Ba, nawet nie odbiera jej to możliwości decydowania o sobie i swoim zyciu. W ten sposób „Dziewczyna jak ocet” pogłębia spłycony przez autora „Makbeta” wątek złośnicy i jej niechęci do mężczyzn. Współczesne ujęcie tego zagadnienia, takie feministyczne, na pewno spodoba się tym czytelnikom, którzy oburzali się przy szowinistycznym przekazie „Poskromienia złośnicy”.

„Dziewczynę jak ocet” czytałam zachwycona fabułą oraz postaciami o wiele lepiej nakreślonymi niż w oryginale. Jak wspominałam, Szekspir miał inne priorytety przy pisaniu swojej komedii, ale literacka adaptacja „Poskromienia złośnicy” jest dla mnie o wiele lepsza niż pierwowzór. Ktoś może przyczepić się do kilku rzeczy, jak ogromne odmłodzenie Bianki i ograniczenie jej roli w fabule, złagodzenie charakteru Petruchia, czy zmianę komedii na powieść typowo obyczajową, ale według mnie te wszystkie odchylenia od oryginalnej fabuły sprawiają, że historia staje się bardziej... życiowa. Ma też uniwersalne przesłanie, z którym wielu czytelników zgodzi się niż w przypadku dramatu. Jedyne, do czego wręcz muszę się przyczepić, jest zdecydowanie za krótkie przedstawienie zmian, jakie zachodzą w znajomości Kate i Piotra. Można było to głębiej opisać, ale i tak Anne Tyler swoje zadanie wykonała (prawie) bez zarzutu.

Rozpisałam się przy tej recenzji, prawda, ale inaczej nie mogłam przy „Dziewczynie jak ocet”. To jest bardzo dobra książka, a nawet niesamowita adaptacja komedii Szekspira. O wiele ciekawsza od oryginału.  

Anna Wolak