Zmarły w 2012 roku Carlos Fuentes był jedynym w swoim rodzaju pisarzem iberoamerykańskim. W przeciwieństwie do Marqueza nie tworzył w nurcie realizmu magicznego oraz nie puszczał oka do czytelnika, jak to robi Vargas Llosa w swoich powieściach. Oryginalność autora „Terra Nostry” bardzo dobrze widać w jego testamencie literackim, jak nazwali krytycy „Nietzschego na balkonie”. To wyjątkowa pozycja w całym dorobku pisarskim Fuentesa. Powieść została wydana pośmiertnie i stanowi podsumowanie wszystkiego, co opisywał w swoich powieściach i esejach ten meksykański autor. Oprócz tego jest kwintesencją tego, co najlepsze i najciekawsze w książkach, jakie zostawił po sobie twórca „Wszystkich szczęśliwych rodzin”.

Akcja „Nietzschego na balkonie” ma dwa główne wątki. Pierwszym z nich jest historia pewnego przewrotu politycznego, który ma ogromny wpływ na życie i zachowanie pochodzących z różnych grup społecznych w Meksyku. Wśród plejady postaci w powieści mamy m.in. zamkniętego w sobie adwokata, przywódcę rewolucji i jego żonę (byłą zakonnicę),prostytutkę o imieniu Dorian, dziewczynkę o bardzo trudnej przeszłości, wpływowego człowieka w państwie i jego rodzinę oraz ludzi z ludu, najważniejszych osób dla całego wydarzenia. Obok tych wszystkich zdarzeń rozwija się drugi wątek, czyli niezwykłe spotkanie dwóch intelektualistów z rożnych epok: tytułowego niemieckiego filozofa oraz literackiego alter ego Carlosa Fuentesa. Obaj mężczyźni dyskutują na temat tego, co się wokół nich dzieje i komentują otaczający ich współczesny świat. Wnioski, do których dochodzą Nietzsche oraz jego rozmówca, nie są optymistyczne...

Mogłoby się wydawać, że niektóre z tez, jakie głosił w poprzednim stuleciu Fryderyk Nietzsche, mają niewiele wspólnego ze współczesnością. Carlos Fuentes w swojej ostatniej powieści udowadnia, że tak nie jest. To intrygujące połączenie rewolucji politycznej z komentarzami charakterystycznymi dla autora „Tako rzecze Zaratustra” sprawia, że czytelnik dostrzega uniwersalność tego, co istotne dla myśli niemieckiego filozofa – nie chodzi tu tylko o siłę życia, przewartościowanie wartości, woli mocy i energii, ale również o koncepcję Nadczłowieka, przedstawioną przez meksykańskiego pisarza inaczej niż dotychczas. Na przykładzie (czasem zwyczajnych, a nierzadko drastycznych) zdarzeń z życia poszczególnych bohaterów, np. trudnego życia małej Elisy, sytuacji rodzinnej Leo i Dantego czy związku Saula i Marii-Aguili, Carlos Fuentes udowadnia, jak spostrzegawczym i mądrym myślicielem był Nietzsche. W rozdziałach, gdzie pojawia się twórca Zaratustry i alter ego autora „Adama w Edenie”, poszczególne kwestie tych bohaterów łączą się w jedno – podczas ich lektury nie zawsze można od razu dostrzec, kto wypowiedział daną kwestię, dzięki czemu ci niezwykli rozmówcy stają się jedną osobą o dwistej naturze, jak każdy z nas...

Te kwestie, czyli zabawa narracją i brak wyraźnie zaznaczonych partii dialogowych, to według mnie największe atuty prozy Fuentesa. Mimo że bohaterowie „Nietzschego na balkonie” są tak bardzo od siebie różni pod względem charakteru i głoszonych przez siebie poglądów, to w dalszych rozdziałach ich wypowiedzi zlewają się w jedno, tworząc tym samym partie chóru, a nie typowo powieściowy dialog. Meksykański pisarz w ten sposób pokazał, że na niektóre sprawy nie ma jednego uniwersalnego rozwiązania problemu (zwłaszcza przy przemianach społecznych i ustrojowych),a w rzeczywistości ludzie, pozornie nie mający ze sobą żadnych cech wspólnych, praktycznie nie różnią się od siebie niczym szczególnym – przecież każdy z nas ma jakieś radości, obawy, plany oraz tajemnice...

„Nietzsche na balkonie” nie jest prostą powieścią, którą przeczyta się szybko i od razu się o niej zapomni. Ten rodzaj prozy ma to do siebie, że zmusza czytelnika do refleksji i nie pozostawia obojętnym na to, co przedstawia. Carlos Fuentes jest bardzo wymagającym pisarzem iberoamerykańskim, jednak ta znajomość, w przeciwieństwie do losów Aarona, Saula i Dantego, z całą pewnością nie zakończy się źle dla czytelnika. Wręcz przeciwnie – to będzie ciekawe doświadczenie literackie. Tylko szkoda, że Fuentes już więcej powieści nie napisze...

Anna Wolak