"Jeśli ośrodki rządzące popełniają błędy, to z reguły na koszt rządzonego ogółu." (str.87)

Jest to trzecia część, a zarazem ostatnia o tragicznych losach Maryny Mniszchówny. Tak jak i w poprzednich tomach było jej mało. Autor skupił się głównie na sytuacji politycznej Polski i Rosji, tarciach i walkach jakie prowadzili, zarzucając nas mnóstwem dat i faktów, jak równiej relacji świadków czy kronikarzy.
W tej części na Kremlu stacjonuje polski garnizon, a Rosjanie formułują oddziały by przejąć stolicę. Oblężonej polskiej załodze kończyły się zapasy żywnościowe i nadciągała groźba głodu, a do tego jeszcze ostra zima przełomu 1611/1612 i namnażające się choroby nie ułatwiały przetrwania. Świadkowie twierdzili , że dochodziło do aktów kanibalizmu. Kiedy jedni umierali, inni bardziej przebiegli bogacili się na kontrabandzie. Żołnierze buntowali się bo zaległego żołdu obiecanego przez króla nie otrzymywali.

Z zewnątrz podejmowano próby dostarczenia żywności, lecz nie zawsze się to udawało, bo na drodze stawali Moskale. Często dochodziło do krwawych walk, w których obie strony ponosiły ogromne straty. Sytuacja z dnia na dzień stawała się coraz gorsza. Dlatego zaczęły pojawiać się myśli o kapitulacji, które w końcu stały się faktem. Jeńców wbrew wcześniejszym ustaleniom torturowano i zabijano, a tych którzy przeżyli uwięziono.

Maryna liczyła że z pomocą kochanka czy też męża, jak niektórzy uważali Iwana Zarudzkiego odzyska należny jej tron. Działalność atamana kozackiego pozostawiała wiele do życzenia. Szerzyły się gwałty i grabieże. Sobór Cerkiewny rzucił klątwę na syna carowej. Osiadła w Kołomnie, gdzie stworzyła namiastkę dworu carskiego. Oddawała się uciechom miłosnym i snuła ze swoim kochankiem plany na przyszłość.

W końcu wyruszył do Moskwy król Polski z synem licząc na wsparcie możnych ze swoimi wojskami. Srodze się jednak rozczarował. Senatorowie nie udzielili wsparcia królewiczowi Władysławowi w jego staraniach o koronę carską. Do Moskwy jednak nie dotarł, bo Sobór Ziemski wybrał nowego cara, i tak dynastia Romanowów rozpoczęła swoje rządy trwające trzysta lat.

Uciekając przez wojskami rządowymi Maryna z synem i kochankiem znajduje schronienie w Astrachaniu, gdzie uszanowano jej tytuł carycy. Zdawali sobie jednak sprawę, że ich koniec jest bliski. Car uznał atamana i Marynę za największych wrogów i zorganizowano polowanie na nich. Pozostała im tylko ucieczka i walka o przetrwanie. W końcu zostali zatrzymani. Jej powrót do Moskwy był odmienny od tego jak wjeżdżała w chwale w roku 1606, by koronować się na carową. W celi Kremlowskiego więzienia spędziła ostatnie miesiące życia aż do tragicznego końca.
Klątwa rzucona przez Marynę na ród Romanowów spełniła się w 1917 roku.

"Chrześcijańska monarchia Romanowów we krwi powstała, i w roku 1918 we krwi skończyła." (str.185)

Polskie władze nie zrobiły nic by ją ratować. Jej śmierć była korzystna zarówno dla Polski jak i Moskwy. Okoliczności jej śmierci są nieznane, jak również miejsce jej pochówku. Żyła krótko tak jak jej mężczyźni. Zaznała miłości i na krótko smaku władzy. Pobyt w Rosji poświęciła na walkę o odzyskanie tronu. Była znienawidzona przez społeczeństwo.
Rządy Romanowów rozpoczęły się buntami chłopskimi i powstaniami kozackimi, a także walką z wrogami z zewnątrz. Jednakże pod rządami cara Michaiła w Rosji zapanował względny spokój. Zreorganizował wojsko, nawiązał stosunki handlowe z innymi państwami, poprawił sytuację ekonomiczno-gospodarczą Rosji, odbudował zniszczoną wojnami i pożarami Moskwę.

"Jeśli ośrodki rządzące popełniają błędy, to z reguły na koszt rządzonego ogółu." (str.87)

Jest to trzecia część, a zarazem ostatnia o tragicznych losach Maryny Mniszchówny. Tak jak i w poprzednich tomach było jej mało. Autor skupił się głównie na sytuacji politycznej Polski i Rosji, tarciach i walkach jakie prowadzili, zarzucając nas mnóstwem dat i faktów, jak równiej...

Walka o tron moskiewski trwała kolejne lata. Jej losy i zwycięzcy zmieniali się jak w kalejdoskopie. Coraz trudniej było Polakom utrzymać Moskwę, w której wybuchały powstania; Polacy spalili stolicę i schronili się na Kremlu. Przez cały ten czas nie otrzymali wsparcia króla Zygmunta III Wazy. Próby dowiezienia żywności, podejmowane przez Sapiehę, a potem przez Chodkiewicza, do zamkniętych na Kremlu żołnierzy napotykały na opór wojsk moskiewskich. Głód, druga już mroźna rosyjska zima, rozprzężenie w szeregach wojska, brak wsparcia spowodowały, że po niemal dwóch latach polska załoga na Kremlu ogłosiła kapitulację. Był 7 listopad 1612 roku.

Maryna, po zamordowaniu przez wrogów Dymitra II Samozwańca, jeszcze miała nadzieję na odzyskanie tronu carskiego. Tę nadzieję podsycał oddany jej ataman Iwan Zarudzki. Ale dotychczas wierne mu oddziały wojskowe, wobec braku pieniędzy, dyscypliny i wiary w powodzenie misji, zaczynają odchodzić. Straty poniesione w walkach też robią swoje. Burzą się też przeciw nim dotychczasowi zwolennicy Maryny, mieszkańcy miast i wsi. Coraz częściej trzeba zmieniać miejsce pobytu. Zimę 1612/1613 Maryna wraz z synem i Zarudzkim spędzają w Michajłowie i Jepifani, aby w sierpniu 1613 roku dotrzeć do Astrachania. Schronienie przed ścigającymi ich wojskami rosyjskimi próbują znaleźć nad rzeką Jaik (obecnie Ural); zostają schwytani 5 lipca 1614 roku i przewiezieni do Moskwy. Syn Maryny - czteroletni Iwan został bestialsko zamordowany, Zarudzkiego wbito na pal, ona sama prawdopodobnie zmarła wiosną 1615 roku w więzieniu. Nikt z panujących w Polsce nie próbował jej uwolnić, nikt się o nią nie upomniał, nie wiadomo nawet gdzie została pochowana.

Tragiczna to postać w nieznanej i nie wspominającej niemal o tych zdarzeniach historii Polski, postać o wysokich aspiracjach, ambitna, odważna, ale jakże samotna i osamotniona, ile przyszło jej cierpieć z dala od rodziny, ojczystego kraju, ile musiała znieść upokorzeń, poniewierki, głodu. Zapytać można - czy warto było; przecież mogła wrócić do Polski, wyrzec się marzeń o carskim tronie. Ale co powodowało jej zachowaniem - tego się nie dowiemy.

Walka o tron moskiewski trwała kolejne lata. Jej losy i zwycięzcy zmieniali się jak w kalejdoskopie. Coraz trudniej było Polakom utrzymać Moskwę, w której wybuchały powstania; Polacy spalili stolicę i schronili się na Kremlu. Przez cały ten czas nie otrzymali wsparcia króla Zygmunta III Wazy. Próby dowiezienia żywności, podejmowane przez Sapiehę, a potem przez Chodkiewicza,...