„Maska Afryki. Odsłony afrykańskiej religijności" to reportaż, w którym autor, Brytyjczyk, z pochodzenia Hindus, odkrywa świat współczesnej afrykańskiej religijności. Odwiedza sześć państw: Ugandę, Nigerię, Ghanę, Wybrzeże Kości Słoniowej, Gabon i Republikę Południowej Afryki. Każdemu poświęca jeden rozdział.

Każdy z tych krajów jest przede wszystkim chrześcijański, w Ugandzie nawet ponad 86% ludności (wg danych na 2010 r. Pew Research Center) wyznaje chrześcijaństwo, a w Nigerii tylko 49%. Drugą znaczącą religią jest islam. Najmniej jego wyznawców jest w RPA (1,7%), najwięcej w Nigerii (48, 8%). Gdzie jest miejsce dla tradycyjnych religii?

Naipaul szuka przyczyn, dla których obce religie stały się tak atrakcyjne dla Afrykańczyków i próbuje wskazać obszary, w których dają o sobie znać religie plemienne. Razem z nim odwiedzamy więc różne miejsca święte, w których tli się dusza afrykańska. Wśród nich jest na przykład grobowiec na Kasubi, wzniesiony po śmierci Mutesy, XIX-wiecznego władcy plemiennego, który stał się sanktuarium dla ludu plemienia Baganda, z którego pochodził kabaka. Grobowiec nota bene wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO. Może to być także święty gaj, w stanie Osun w Nigerii, który tak zachwycił autora. Opowieść o religijności afrykańskiej nie może być pozbawiona spotkań z kapłanami, lokalnymi przywódcami, czarownikami, a nierzadko bardzo nowoczesnymi szamanami. Jest w niej trochę tradycyjnych mitów i wyobrażeń, a także rytuałów, np. związanych ze śmiercią, przywoływaniem duchów. Ale przede wszystkim bardzo dużo obserwacji społeczno-politycznych, aż nadto. Cała opowieść sprawia - przynajmniej dla mnie - dość przygnębiające wrażenie. Mam mieszane uczucia co do tego, czy autorowi udało się dotrzeć tam, gdzie chciał - w głąb duchowości. A może ona taka jest - Afryka nakłada maskę i widać jedynie tyle, ile wyrysowane na jej powierzchni?

Mam kłopot z reportażem „Maska Afryki” . Zmęczyła mnie ta lektura. Bardzo dużo się spodziewałam po tej książce. Swego czasu przeczytałam niezwykle interesujące wspomnienia Malidomy Patrice'a Somé: „Z wody i ducha. Rytuały, magia i inicjacja w życiu afrykańskiego szamana. Byłam przekonana, że dzięki reportażowi uda mi się pogłębić temat z poprzedniej lektury. Mam wrażenie, że się nie udało. Chyba nadmiar waty reportażowej związanej z osobą autora spowodował takie odczucia, ale jakoś rwał mi się co chwila zasadniczy wątek reportażu.
Reportaż jest moim pierwszym zetknięciem z twórczością brytyjskiego noblisty. Po lekturze nie wiem zupełnie, co o niej sądzić. Może reportaż nie jest reprezentatywny w żaden sposób, ani dla tematyki, która interesuje autora, ani dla sposobu pisania? Wszak Vidiadhar Surajprasad Naipaul pisze nie tylko reportaże, ale jest również eseistą i beletrystą. Kolejnej lektury poszukam więc w tamtych obszarach.

Justyna Radomińska