Po wykryciu tożsamości sowieckiego kreta Cyrk* jest w rozsypce. George Smiley, który obejmuje jego kierownictwo, musi najpierw ujawnić poczynione szkody, zanim będzie można pomyśleć o robieniu porządków i przywróceniu agencji jej właściwej roli. Okazuje się, że straty, które przyniosła trzydziestoletnia działalność Geralda, w mistrzowski sposób prowadzonego z Moskwy przez Karlę, sięgają wszystkich możliwych sfer działalności wywiadu. Zagraniczne siatki agenturalne przestały istnieć, a ich członków w najlepszym razie trzeba było uznać za spalonych. W podobny sposób należało potraktować wielu funkcjonariuszy londyńskiej centrali, której struktura, działania i powiązania z amerykańskimi służbami nie stanowiły już dla Moskwy żadnej tajemnicy. Borykając się z tym gruzowiskiem Smiley i jego wspólpracownicy natrafiają na mechanizmy, jakie podwójny agent Gerald, uplasowany przecież bardzo wysoko w strukturze Cyrku, stosował, aby zastopować niebezpieczne dla moskiewskiej centrali akcje wywiadu brytyjskiego. Jeden z tropów takiej unicestwionej operacji, dotyczącej pozyskiwania przez Moskwę funduszy poprzez pranie brudnych pieniędzy, prowadzi do środkowo-wschodniej Azji. Smiley podejmuje decyzję, aby uaktywnić zewnętrznego współpracownika firmy, dziennikarza Geralda Westerby'ego, zwanego Jerrym, którego wysyła do Hongkongu.

Jerry, Honourable Schoolboy (Jego Uczniowska Mość, JUM), ma arystokratyczne pochodzenie, ciekawą przeszłość i bujną osobowość. Akcja powieści toczy się dwutorowo. Westerby, poddawany w Azji rozmaitym, niełatwym próbom, razem z innym nielegałem, australijskim dziennikarzem Crowem dostarczają, za pośrednictwem "kuzynów", zebrane materiały do Londynu, gdzie są one w Cyrku analizowane i obrabiane przez Smileya i jego ludzi. Operacja przyjmuje kryptonim Delfin.

W odróżnieniu od Druciarza..., czyli pierwszego tomu Trylogii Karli, JUM to szeroki, panoramiczny obraz poczynań szpiegów na dwóch kontynentach, z trzecim, amerykańskich "kuzynów", w tle. Opis pozasłużbowego życia agentów nie ogranicza się tu jedynie do krótkich, na ogół niewesołych refleksji, a scena azjatycka to barwny wojenny pejzaż. Natomiast środowisko zagranicznych reporterów tam właśnie, w Azji, mogłoby stanowić temat odrębnej opowieści, szczególnie wówczas, w latach 1970-ych (książka została opublikowana w roku 1977, opisuje wydarzenia z roku 1973). Również język tej powieści, w porównaniu z surową dyscypliną Druciarza... ma znacznie swobodniejszy oddech. Autor nie stroni od śmiałych aluzji i paradoksów, które narzuca, poprzez ciekawe zabiegi stylistyczne, na ogląd różnych sytuacji i doświadczeń bohaterów. Często, zarówno narracja odautorska, jak i obserwacje i refleksje postaci aż iskrzą humorem, choć wydźwięk całości śmieszny nie jest. W rezultacie, JUM jest prawie dwa razy dłuższa niż Druciarz..., a jej polifoniczna struktura nie wszystkim się podoba. Moim zdaniem bogactwo środków literackich stanowi kolejny przejaw talentu autora, tym bardziej, że mimo takiej różnorodności John le Carré jest w swoich powieściach nie do podrobienia. Także dzięki kulturze słowa i typowemu angielskiemu l'espirit.

Jednak nie wszystkie fabularne elementy powieściowej układanki JUM były dla mnie jednakowo interesujące. Podczas gdy azjatyckie epizody, szczególnie kambodżański, na długo zapadają w pamięć, na przykład dyplomatyczno-szpiegowska potyczka w Annexe przy Grosvenor Square serdecznie mnie wynudziła. Aczkolwiek muszę przyznać, że także owa nudna scena ma swoje głębokie uzasadnienie, jako że wątek relacji brytyjsko-amerykańskich, w powiązaniu z przepychankami personalnymi i frakcyjnymi w polityce obydwu stron, rzutuje na stanowisko pisarza w jego całej twórczości. Gorzki finał powieści jest tego najlepszym dowodem. A tytułowego kontraktowego szpiega można potraktować jako jednocześnie sprawcę i ofiarę kolejnego pyrrusowego zwycięstwa ludzi Smileya, w zderzeniu z "kuzynami" i ich akolitami.

*Szpiedzy mówią w powieściach Johna le Carrégo o swojej firmie Cyrk, co z pewnością ma wydźwięk sarkastyczny ale, technicznie rzecz ujmując, nazwa pochodzi od adresu pod którym autor umieścił siedzibę agencji, czyli MI6: Cambridge Circus

Po wykryciu tożsamości sowieckiego kreta Cyrk* jest w rozsypce. George Smiley, który obejmuje jego kierownictwo, musi najpierw ujawnić poczynione szkody, zanim będzie można pomyśleć o robieniu porządków i przywróceniu agencji jej właściwej roli. Okazuje się, że straty, które przyniosła trzydziestoletnia działalność Geralda, w mistrzowski sposób prowadzonego z Moskwy przez...