Można by długo wymieniać nazwiska Niemców, którzy w historii ludzkości zapisali się złotymi zgłoskami: naukowców, pionierów lotnictwa i motoryzacji, artystów, politycznych wizjonerów, męczenników, takich jak Sophie i Hans Schollowie. O nich napisano już – i słusznie – grube tomy. Mnie zafascynowali ludzie, którzy pogubili się w zaułkach XX–wiecznej historii. Tak we wstępie do swojej książki pisze Bartosz T. Wieliński, tłumacząc się z motywacji, która przyświecała mu w tworzeniu tego tytułu.

Dziennikarz oraz korespondent „Gazety Wyborczej” z Berlina w latach 2005–2009 uczynił bohaterami swojej książki: zbrodniarzy, fanatyków, geniuszy, wizjonerów, sadystów i morderców. Na próżno jednak czytelnik będzie szukał w książce Wielińskiego takich nazwisk, jak Joseph Goebbels czy Heinrich Himmler. Jest to bowiem opowieść o postaciach w przeważającej większości zupełnie nieznanych, o osobach, które mają krew na rękach i na których spoczywa odpowiedzialność za śmierć niewinnych ludzi, o postaciach wreszcie, które, pozostając niemal nierozpoznawalne w międzynarodowej przestrzeni publicznej, odcisnęły bolesne piętno na losach Niemiec i świata w XX wieku.

„Źli Niemcy” to szesnaście wstrząsających życiorysów. To zbiór osób, niejednokrotnie o ponadprzeciętnych umysłach, a zarazem nieczystych sumieniach, niezaspokojonych ambicjach, chorych żądzach i kompleksach, które musiały gdzieś znaleźć ujście. W książce tej Wieliński kreśli sylwetkę między innymi Fritza Habera, ofiary nieodwzajemnionej miłości do swojego kraju, niemieckiego naukowca żydowskiego pochodzenia, noblisty w dziedzinie chemii oskarżanego o przyczynienie się do Holocaustu poprzez opracowanie technologii produkcji cyklonu B. Autor prezentuje także biografię Johanna Reichharta, nazistowskiego kata, wykonawcy wyroku na rodzeństwie Schollów, mordercy postrzeganego do lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia za ponurego rekordzistę świata w dziedzinie liczby przeprowadzonych egzekucji („przebił” go Wasilij Błochin, kat NKWD, który rozstrzeliwał tysiące więźniów, między innymi polskich oficerów z obozu w Ostaszkowie). Dziennikarz mający na koncie wywiady z najważniejszymi niemieckimi politykami, w tym także z kanclerz Angelą Merkel, przybliża również między innymi sylwetkę Amona Götha, komendanta obozu koncentracyjnego w Płaszowie, za którego znakomitą rolę w „Liście Schindlera” brytyjski aktor Ralph Fiennes otrzymał nominację do Oscara (a sam film zdobył siedem statuetek).

Z książki Bartosza T. Wielińskiego wyłania się historia i kondycja Niemiec w XX wieku. Po lekturze nasuwają się niełatwe pytania o intencje sprawców, o rozmiar tragedii ich ofiar, o nierozliczony rachunek krzywd oraz o współczesną, nie tylko niemiecką, politykę historyczną. Z tymi pytaniami laureat Grand Press 2013 w kategorii reportaż prasowy pozostawia jednak, na szczęście, czytelnika samego. Nie podsuwa mu gotowych odpowiedzi ani własnych wizji świata. Jego komentarz, ograniczony wyłącznie do wstępu, jest skromny, ascetyczny, nieprzytłaczający. Bo najważniejszy w książce „Źli Niemcy” z całą pewnością nie jest autor.

Ewelina Tondys