Halina Poświatowska była autorką niezwykłych erotyków, uważanych za jedne z najpiękniejszych w polskiej poezji, przedwcześnie zmarłą poetką, której życie naznaczyła choroba – to wiedzą wszyscy. Autorka biografii Poświatowskiej, a raczej dzieła zawierającego elementy klasycznej biografii i powieści biograficznej, postawiła przed sobą ambitne zdanie dotarcia do tego, co nieznane, nieoczywiste lub przemilczane przez samą poetkę. Opierając się na znanych już źródłach, mających wartość biograficzną (listy, wspomnienia, opracowania biograficzne innych autorów), ale także dziełach o wartości literackiej (poezji, prozie, dramacie samej Poświatowskiej oraz powieści Kosińskiego, będącej artystycznym przetworzeniem znajomości z poetką), rozpoczyna opowieść o życiu poetki, uzupełniając ją nieznanymi wspomnieniami osób jej bliskich – rodziny, przyjaciół, dobrych znajomych - i postaci epizodycznych w jej życiu (których odszukała w Polsce i w Ameryce Północnej) oraz wielu nieznanych dokumentów. Błażejowska tworzy z tych wszystkich elementów zadziwiająco niejednoznaczny, złożony, a jednocześnie najpełniejszy portret biograficzny poetki i pisarki ze wszystkich dotychczas jej poświęconych.

Pierwsza i druga część tomu, obejmujące okres od narodzin Haliny (ochrzczonej jako Helena) z domu Myga, później - po mężu – Poświatowskiej, do jej powrotu z USA, miłośnikom twórczości poetki, zwłaszcza jej autobiograficznej „Opowieści dla przyjaciela” i reportażu „Notatnik amerykański” wydadzą się dobrze znane. Pojawiają się jednak uzupełnienia, korekty pewnych informacji i uściślenia. Zdecydowanie bardziej zaskoczyć może ostatnia, trzecia część książki, przynosi bowiem fakty mało znane, a nawet - jeśli pamiętamy esej biograficzny Jana Marksa o Poświatowskiej i jej twórczości z pierwszego tomu „Legendarnych i tragicznych” – zupełnie nieznane. Obok osób, których związek z poetką jest oczywisty, jak prof. Ingarden, Jerzy Kosiński czy Józef Wittlin, pojawiają się również postaci nieoczekiwane – Stanisław Grochowiak, Tadeusz Nowak czy Adam Włodek. Poza wątkami znanymi, pojawią się nowe – praca naukowa, tajne służby czy nieznane romanse poetki.

Najbardziej jednak zachwyciła mnie (poza wnikliwością autorki i jej dociekliwością, również w dziedzinach nieoczekiwanych) forma książki – przeplatanie stylu biograficznego z fragmentami utworów poetki i jej korespondencji z różnymi osobami. Efekt tego zabiegu owocuje nie tylko przyjemną lekturą, lecz również wyraźniejszym podkreśleniem nie tylko nierozerwalności życia i twórczości Poświatowskiej oraz dominujących u niej tematów (miłość i śmierć). Otrzymujemy też pełniejszy obraz Poświatkowskiej jako człowieka – osoby pełnej sprzeczności, konfliktów wewnętrznych, zmienności. Widzimy badaczkę etyki o – jakby powiedzieli niektórzy – wątpliwych zasadach etycznych; załamaną wdowę, w której życiu przewinęło się co najmniej czterech mężów (choć tylko jeden z nich ślubował właśnie jej); subtelną poetkę i wirtuozkę słowa z przemyślnym okrucieństwem piszącą najbardziej raniące słowa osobie, która ją kochała; odpowiedzialną, zarabiającą na siebie kobietę, którą dziecinne histerie i niezwykły upór doprowadziły do zguby. A są to tylko niektóre z jej twarzy. Wszystkich i tak na razie nie będzie nam dane poznać – wciąż jeszcze nie opublikowano całej spuścizny literackiej poetki ani jej całej dostępnej korespondencji. Może kiedyś…

„Uparte serce” nie tylko pomaga lepiej zrozumieć Halinę Poświatowską jako twórczynię, ale również zdumiewać się, jak bardzo nieprzystająca do czasów, w których żyła, a bliska nam i aktualna w XXI wieku wydaje się jej postawa wobec życia – pełna zachłanności, niezależności i wierności sobie. Książka, mimo lekkości stylu, mieści w sobie nie tylko mnóstwo faktów, przypuszczeń i wątpliwości, ale i dużo przestrzeni do osobistej refleksji oraz pewną dozę tajemnicy. Wzbogacona o obszerne przypisy, indeks osobowy oraz liczne fotografie biografia zachęca nie tylko do refleksji nad życiem tej niezwykłej kobiety, ale również do uważnej lektury jej dzieł i odnajdywania w nich nowych tropów, nie tylko literackich. Wszystko to pozwala nam uzupełnić i pogłębić wizerunek poetki, która wciąż jest znana głównie jako autorka erotyków. Przyznam, że podczas kolejnej już lektury jej wierszy, towarzyszącej czytaniu biografii, największe wrażenie wywarły na mnie jej wiersze filozoficzne, zwłaszcza te mówiące o przemijaniu i śmierci. Książka Kaliny Błażejowskiej jest świetna, a byłaby idealna, gdyby znaleźć w niej można było jeszcze kompletną bibliografię osobową i przedmiotową Poświatowskiej oraz informacje na temat adaptacji jej dzieł – wybitnych interpretacji aktorskich czy wokalnych, a może nawet nawiązań do jej twórczości.

A zatem wszyscy miłośnicy poetki, ale i ci, którzy o niej usłyszeli właśnie po raz pierwszy - czytajmy Poświatowską. I o Poświatowskiej.

Jowita Marzec

* Nawiązanie do końcowych wersów wiersza H. Poświatowskiej *** („czy wszystkie dni są stracone dla umarłych”)