Po ubiegłorocznym sukcesie „Wyznaję” czekaliśmy na kolejną powieść katalońskiego pisarza Jaume Cabré. A wydawnictwu Marginesy, które wprowadziło na polski rynek twórczość tego autora, zapewne nie było łatwo. Nigdy przecież nie wiadomo, czy wcześniejsze powieści autora okażą się równie interesujące. Równie skazane na sukces? Kto by chciał obniżać poprzeczkę, którą już się przeskoczyło?

„Głosy Pamano” (napisane w 2004 r.) wydają mi się powieścią o mniejszym ciężarze gatunkowymi niż bestsellerowe „Wyznaję”. Są także łatwiejsze narracyjnie, czego nie należy uznawać za wadę. Polecać je będę wszystkim znajomym i nieznajomym. Powody?

Historia, którą opowiada Cabré, osnuta jest wokół sprawy Oriola Fontellesa, nauczyciela, który, szukając dla siebie i żony sielskiej krainy do życia, trafia w latach 50. XX wieku do małego miasteczka Torena u brzegów rzeki Pamano. Szybko zrozumie, że jest to miejsce, w którym ujawniają się wielkie namiętności: te jednostkowe, oscylujące wokół indywidualnych pragnień i żądz, jak i te o wymiarze politycznym, kształtujące Historię, dające zakosztować smaku władzy i potęgi, mocy i siły, i także, niekiedy, upadku. A sam Oriol Fontelles, który na swoje nieszczęście żył w czasie dyktatury generała Franco, przekona się, jak smakują miłość i nienawiść, jak bolą tchórzostwo i bohaterstwo.

Użyłam frazy: „wokół sprawy Oriola”. W powieści dzieje się tak (znamy ten zabieg już z „Wyznaję”), że historia opowiadana jest wielotorowo i wielopoziomowo. Oriol zdaje się być w centrum zdarzeń, który się „dzieją”, choć nie jest on ich sprawcą czy motorem. O tego bohatera upominają się inni, także żyjący wiele lat później niż on sam (nadbudowany nad historią bohatera spinający całość klamrą wątek nauczycielki Tiny z początków XXI w.) i wciągają go w swoją grę. Tym sposobem skromny nauczyciel może znaleźć się jednocześnie po obu stronach politycznej barykady frankistowskiej rzeczywistości małego hiszpańskiego miasteczka. Może być mężem i kochankiem, ojcem dziecka, choć nie wiadomo ostatecznie, czy naprawdę jest. Może wreszcie - martwy - stać się przedmiotem targów o kształt pamięci o nim samym. I prawdy, trudnej, niewygodnej, niemożliwej do przyjęcia, niechcianej, niepokojącej...

Ci, którzy próbują zawłaszczyć Oriola dla siebie, bywają despotyczni i bezwzględni. Niektórym z tych bohaterów sprzyjamy. Nie liczmy jednak, że autor powieści pozwoli nam poczuć się komfortowo. „Głosy Panamo” mają tę zaletę, że po lekturze pozostaje niepewność. Długo nie będziemy wiedzieć, jeśli w ogóle, komu w tej historii należałoby zaufać, gdybyśmy mieli możność przeczytać ją jeszcze raz, na świeżo, bez wiedzy o bohaterach, którą finalnie zdobyliśmy.

Oriol to aż, ale i tylko, jeden z bohaterów. Ponieważ nie od niego wszystko się zaczęło, muszę wspomnieć o najważniejszej postaci - szalenie bogatej, szalenie despotycznej, szalenie kochającej dziedziczce domu Gravat, pani Elisandzie Vilabrú. To bardzo interesująca osobowość, przekonana, że nie ma rzeczy niemożliwych. Ale o niej - ani słowa! Podziwiajcie lub nienawidźcie - Wasza wola!

Tak, tę opasłą cegłę przeczytałam z prawdziwą przyjemnością.

Tak, ta recenzja nie wyczerpuje ponad 600-stronicowego dzieła.

Justyna Radomińska