Kariera Roberta Howarda, choć krótka i tragicznie zakończona, była niezwykle płodna. Z jego dzieł najlepiej znamy Conana, nie tylko dzięki świetnym działom samego Howarda, ale także dzięki całej masie mniej lub bardziej udanych adaptacji filmowo-telewizyjnych i mnogości mniej lub bardziej udolnych naśladowców literackich. Jednak Conan to nie pierwsza, ani nie jedyna postać, którą w swoich dziełach powołał do życia teksański autor.

Dzięki wydawnictwu Rebis, które wcześniej dało nam możliwość zapoznania się z oryginalnymi historiami o Conanie, możemy poznać Kulla, postać w naszym kraju wyjątkowo mało znaną. To właśnie od Kulla zaczęło się przejście Howarda od opowiadań historycznych o Piktach czy purytanach do fantasy, które ostatecznie stworzyło podwaliny gatunku magii i miecza i wykreowało Conana Cimmeryjczyka.

Kull ma wiele wspólnych cech z Conanem i nie na darmo nazywany jest jego protoplastą. Bohater zbioru „Kull. Banita z Atlantydy” pochodzi z tej mitycznej wyspy, która jednak u Howarda nie stanowi rozwiniętego ośrodka cywilizacji, a raczej miejsce zamieszkania barbarzyńskich plemion. Po obfitej karierze, w której był najemnikiem, niewolnikiem, piratem i dowódcą wojsk zostaje królem potężnego, cywilizowanego państwa po obaleniu jego okrutnego monarchy. Brzmi znajomo? I słusznie, bo to niemal bliźniaczo podobny życiorys jak Conana. „Feniks na mieczu”, pierwsza historia o Conanie, oparta jest na jednym z odrzuconych opowiadań o Kullu. Są jednak zasadnicze różnice.

Conan staje się bohaterem niezwykle zróżnicowanych historii, opisujących różne etapy jego życia w bardzo wyraźnie nakreślonym świecie. Kulla znamy jedynie jako monarchę, o wcześniejszych etapach jego dziejów dowiadujemy się z retrospekcji i wzmianek bohaterów. Conan w każdej swojej historii znajduje się gdzie indziej i jest jedynym bohaterem łączącym historie. Kull wciąż żyje w stolicy swojego państwa, a w opowiadaniach raz po raz powracają drugoplanowi, dość solidnie zarysowani bohaterowie.

Historie o Conanie są nieco bardziej dojrzałe. Dłuższe, staranniej ułożone, spójniejsze. Za życia Howarda zdecydowana większość jego twórczości na temat Atlantydy Kulla pozostała nieopublikowana. Są to historie często krótkie lub niedokończone, błąkające się gdzieś między jawą i snem. O ile Conan często ugina się przed wymogami literatury pulpowej, która każde mu w każdej historii przygarnąć inną półnagą dziewoję, o tyle Kull to zmęczony życiem, filozoficznie nastawiony wojownik, który nigdy nie zaznał kobiety.

Opowiadania o Atlantydzie są znacznie mniej precyzyjne. Niezwykle istotnym jest w nich temat metafizycznych podróży, natury czasu i jego upływu. Widać, że są to historie mniej komercyjne i oszlifowane niż te o Conanie, choć czasem utrudnia to lekturę.

Podobnie jak we wcześniejszych wydanych przez Rebis zbiorach twórczości Howarda, istotną część stanowią rozmaite dodatki, na czele z esejem opisującym powstawanie Kulla i miejsce tych historii w karierze i twórczości pisarza. Całość stanowi ciekawy wgląd w ewolucję stylu jednego z najważniejszych twórców fantasy w dziejach. Na pewno zafascynuje miłośników jego twórczości i fanów gatunku. Jeśli jednak Conan nie należy do waszych ulubieńców, możecie darować sobie ten zbiór, bo choć w historiach o Kullu znajduje się kilka perełek wartych poznania, to jednak większość to szkice i niedokończone wersje słusznie odrzucone przez wydawcę.

Krzysztof Krzemień