Książka Piotra Wielguckiego zatytułowana „Berek” dość kontrowersyjna, lecz o tyle interesująca i ciekawa iż w sposób dość znaczny wykracza poza ogólnie przyjęty (nacechowany Holocaustem i narodową martyrologią) sposób postrzegania stosunków polsko – żydowskich w czasie wojny i po jej zakończeniu. Wpleciona w pełną wieloznaczności fabułę postać głównego bohaterka powieści, tytułowego „Berka” jest różnorodnym odbiciem ludzkich postaw i sposobów odnajdowania się w zupełnie nowej polityczno- społecznej rzeczywistości. Poznajemy go jako dwunastoletniego chłopca, uciekiniera z hitlerowskiego getta, którego mimo grożącego im niebezpieczeństwa (karą za pomoc osobom pochodzenie żydowskiego była śmierć) przygarnia polska, chłopska rodzina Gulów, mieszkająca w okolicach Lwowa. Obserwujemy postępujący wraz z wiekiem proces staczania się głównego bohatera i jego moralnego upadku. Najpierw jako bezwzględnego i wyrachowanego pracownika Urzędu Bezpieczeństwa i Informacji Wojskowej, bez zmrożenia okiem ścigającego i skazującego na śmierć polskich patriotów a później emigracyjnego (na wskutek wydarzeń 1968 roku) zakłamanego i fałszującego historię znanego pisarza. Każda z opisanych przez autora odsłon przedstawiona jest inaczej, z innej perspektywy, przy pomocy innej narracji i środków wyrazy. Mnie najbardziej przypadła do gustu ta pierwsza, przepełniona ludowością, prostotą i jakimś ulotnym kresowym urokiem w który znakomicie wkomponowane są (niemal namacalne) postacie obojga małżonków i sposób w jaki postrzegają otaczający ich świat. Nie chce oczywiście zdradzić zbyt wiele informacji dotyczącej treści tej publikacji, by nie psuć czytelnikowi przyjemności obcowania z lekturą i wpływać na taki czy inny jej osąd.

Autor łamie uświęcony i pokutujący przez długie lata stereotyp złego Polaka i dobrego, prześladowanego Żyda, który niemal zrósł się z naszą historią, dając znać o sobie przy rożnych okazjach. A przecież (obracając się czasowych ramach powieści) na najwyższych szczeblach powojennych komunistycznych władz (odpowiedzialnych za wprowadzanie sowieckiej dyktatury i bezdyskusyjną tragedię naszego narodu) zasiadali działacze pochodzenia żydowskiego, tego formatu co Jakub Berman (mówi się że to on a nie Bolesław Bierut rządził Polską w tym okresie) czy Hilary Minc, pierwszy filar nowej socjalistycznej gospodarki. Nie mówiąc już o tego rodzaju instytucjach jak UB, MBP czy Wojskowa Informacja gdzie najważniejsze stanowiska obsadzone były przez Żydów (w powieści również pojawia się wątek dotyczący wspierania wojskowej kariery przez tzw. „swoich”) odpowiedzialnych za masowy terror i śmierć tysięcy przeciwników rodzącej się ludowej władzy: Romkowski, Mietkowski, Różański, Światło, Wolińska, Bristigerowa i wielu, wielu innych. Naturalnie do tego rodzaju faktów i stopnia odpowiedzialności podchodzić należy ostrożnie i powściągliwie ( to już zadanie dla historyków i badaczy naszej historii najnowszej) ale nie zmienia to w niczym tego, że one tak właśnie wyglądają. Dochodziło więc do zgoła kuriozalnych i niestety tragicznych sytuacji w których będący u władzy Żydzi prześladowali Polaków za to, że podczas okupacji pomagali Żydom ( np. członków słynnej „Żegoty”) Trudne do uwierzenia? A jednak!!!

Nie chce być posądzony o antysemityzm czy jakieś skrajne szowinistyczne poglądy bo takich nie posiadam, ale są to fakty znajdujące odzwierciedlenie w rozlicznych archiwalnych dokumentach i wspomnieniach, warto więc też o tym pamiętać.
Oczywiście, z opisem rzeczywistość, kreacją świata przedstawionego, szeroką gamą aluzji i odniesień oraz poglądami autora które w powieści odnajdujemy, możemy zgodzić się lub nie, ale samo to że o niej dyskutujemy oznacza że warto po nią sięgnąć i wyrobić sobie własne zdanie. Dotyczy przecież ważnego fragmentu naszych dziejów i jako taka jest z pewnością warta poznania, niezależnie od naszych własnych osobistych poglądów i opinii.

Książka Piotra Wielguckiego zatytułowana „Berek” dość kontrowersyjna, lecz o tyle interesująca i ciekawa iż w sposób dość znaczny wykracza poza ogólnie przyjęty (nacechowany Holocaustem i narodową martyrologią) sposób postrzegania stosunków polsko – żydowskich w czasie wojny i po jej zakończeniu. Wpleciona w pełną wieloznaczności fabułę postać głównego bohaterka...