„Bez względu na to, że znajdują się wśród nich kobiety, dzieci i chorzy, jakkolwiek tragiczne będą środki tej eksterminacji, bez słuchania głosu sumienia należy położyć kres ich egzystencji”.

Znany nam wszystkim złowieszczy termin ”ostateczne rozwiązanie” wbrew pozorom nie powstał jako element zbrodniczej nazistowskiej ideologii skierowanej przeciwko ludności pochodzenia żydowskiego. Powstał w 1915 roku kiedy to pod skrajnie nacjonalistycznymi hasłami (panturkizmu) państwo tureckie postanowiło pozbyć się liczącej ponad dwa miliony społeczności ormiańskiej, wszelkimi możliwymi sposobami (od których nawet po latach ciarki przebiegają po plecach) dokonując jej fizycznej eksterminacji.

„Zatrzymanych topiono, spychano w przepaści górskie, przybijano podkowy końskie do stóp, palono lub zakopywano żywcem. […] do końca 1915 roku ok. pół miliona ludzi wypędzono na Pustynie Syryjską, gdzie ginęli pozbawieni wody i schronienia od słońca”.

Szacuje się że w wyniku tych działań na terytorium tureckim pozostało jedynie około 150 tysięcy osób pochodzenia ormiańskiego. To historia jak z koszmarnego snu (takiego naprawdę przerażającego) przemilczana przez państwa i narody (Turcja była i jest bardzo cennym i ważnym sojusznikiem) i tylko niektórzy badacze i pisarze od czasu do czasu dobijają się o pamięć pomordowanych i prawdę o tych strasznych wydarzeniach.. Dotyczy to również prezentowanej tu powieści Franza Werfela „Musa Dah” która oparta jest na jednym z ważniejszych epizodów tego krwawego okres. Opowiada historie Gabriela Bargadiana, Ormianina, byłego oficera tureckiej armii który w obliczu zaistniałej dramatycznej sytuacji prowadzi kilku tysięcy swoich pobratymców do wiosek wokół tytułowej góry Masa Dagh (góra Mojżesza) gdzie przez kilkadziesiąt dni będą bohatersko odpierać zmasowane ataki sił wrogiej armii, walcząc o życie swoje i swoich najbliższych.

Książka mimo szokującego i nieznanego większości przesłania jest świetnie i niezwykle plastyczne napisana (co widoczne jest szczególnie w opisach wielobarwnej i wielokulturowej mozaiki tego rejonu), nosi w sobie ogromny ładunek emocjonalny który oddziałuje na czytelnika i przyczynia się do bardzo osobistego odbioru tego tekstu. Dzięki niemu znacznie wzrośnie nasza wiedza o tych straszliwych czasach, wydarzeniach i przemilczanym na międzynarodowej arenie ludobójstwie które stało się udziałem narodu ormiańskiego.

„Bez względu na to, że znajdują się wśród nich kobiety, dzieci i chorzy, jakkolwiek tragiczne będą środki tej eksterminacji, bez słuchania głosu sumienia należy położyć kres ich egzystencji”.

Znany nam wszystkim złowieszczy termin ”ostateczne rozwiązanie” wbrew pozorom nie powstał jako element zbrodniczej nazistowskiej ideologii skierowanej przeciwko ludności pochodzenia...