Ostatnio idąc Alejami Najświętszej Maryi Panny czuję się jakoś inaczej niż kilka lat temu. Kiedyś myślałem, że „Częstochowa to dobre miasto”. Taki był zresztą slogan wyborczy byłego prezydenta miasta, Tadeusza Wrony. Chciał, by Częstochowa była święta. Nie udało się. Obecnie obserwujemy kierunek wręcz przeciwny. Obecni włodarze opierają kierunek promocji miasta na epatowaniu jego mrocznym obliczem, pełnym zbrodni i krwi, cieknącej z ran ofiar. Taki obraz w swym metafizycznym horror-kryminale „Teraz” zaprezentował Naczelnik Wydziału Promocji, Kultury i Sportu, Aleksander Wierny. Inny pracownik tego Wydziału, Tomasz Jamroziński, w swoim „Schodząc ze ścieżki”, kryminale o objętości ponad 600 stron, częstuje widzów mrocznym, lekko doprawionym satanistyczną nutą klimatem. Wiadomo – naczelnik dużo pracy ma, zatem książka cienka, nieco ponad sto stron rzadko zapisanych z przewagą dialogów. Pracownik więcej czasu ma, to i książka okazała. Powieść Edwarda Mogilskiego „Martwa laleczka” objętościowo ze swoimi 274 stronami lokuje się gdzieś pośrodku tych skrajnych rozmiarów. „Martwą laleczkę” wyróżnia coś jeszcze – jest wydana tylko w wersji elektronicznej.

Nie mam nic przeciwko e-literaturze, ale jednak szkoda, że „Martwa laleczka” jest dostępna tylko dla właścicieli czytników. To naprawdę solidny kryminał z wartką akcją i z ciekawie zarysowanymi postaciami. Szczególnie na uwagę zasługuje postać głównego bohatera Adama Zalewskiego – detektywa na tyle antypatycznego, że da się lubić – już taki z niego zimny drań. Zalewski ma wiele wad i duży dystans do rzeczywistości. Wikła się w problemy, bo „problemy to jego specjalność” i wciąga w nie innych. Ten cytat z Chandlera jest jak najbardziej zamierzony, bo Zalewski w swoim ironicznym sposobie patrzenia na świat, braku zahamowań wobec używek i nonszalancji, którą odznacza się jego postawa wobec tragicznych zdarzeń, bardzo przypomina Philipa Marlowa. Zresztą sam tytuł „Martwa laleczka” jest także cytatem z klasycznego kryminału „Żegnaj laleczko”.

Jak wyczytałem na blogu Edwarda Mogilskiego, autor „Martwej laleczki” jest wielbicielem Chandlera. Inspiracje klasycznym, czarnym kryminałem widać tutaj wyraźnie, ale nie jest to niczym złym, bowiem dobre wzorce nie są niczym złym. Tego chyba brakło innym częstochowskim kryminałom, które czytałem – nie były one wierne konwencji. U Mogilskiego jest inaczej – nie musimy zastanawiać się, co autor miał na myśli. Wartka akcja, świetne dialogi, doskonale wykreowane postaci stanowią o wartości tego kryminału z prawdziwego zdarzenia. Dla rodowitych częstochowian lokalne tło będzie dodatkowym walorem, ale na pewno nie sensem samym w sobie. Nie ma u Mogilskiego pokusy, żeby promować „miasto Świętej Wieży” pod postacią krwistego befsztyka miast anielskich chórów.

„Częstochowa do kryminału” - tak nazywa się cykl spotkań, które mają miejsce w naszej kochanej CZ, a zorganizowane są przez Zakład Komparatystyki Kulturowej (brzmi nieźle, nieprawdaż?). W ramach spotkań autorzy, komparatyści i różnej maści badacze literatury i kultury jak głosi wszechmogący fejsbuk, robią takie coś: Podczas spotkań z autorami powieści kryminalnych chcemy przyjrzeć się przestrzeni Częstochowy w narracji kryminalnej, wychodząc od zlokalizowania charakterystycznych dla poszczególnych przywoływanych literackich odzwierciedleń miejskiej przestrzeni oraz od odwzorowania topografii wędrówek bohaterów po mieście. Nie wiem, czy życzyć Mogilskiemu, by został zaproszony do grona wybitnych częstochowskich „kryminalistów”. Zresztą autor sam przyznaje, że nie jest opętany manią tworzenia literackiej mapy Częstochowy. Dla niego ważniejszy kryminał jako literacka fikcja. I chwała mu za to, że nie podporządkował swego zamysłu jakiejś większej teorii, która jest równie tajemnicza, co kryminalna intryga.

Wbrew pozorom Częstochowa to nie takie święte miasto - mówi do nas Zalewski. A ja chodzę ulicami mojego miasta, które miało być dobre, ale już nie jest. Rozglądam się dookoła z przerażeniem, że za chwilę ktoś wyłoni się z mroku ze lśniącym w blasku latarni pistoletem. Boję się, a do tego te wstrętne plotki, że Teraz to Częstochowa masonów.

Sławomir Domański