W swojej zatytułowanej „Taniec furii” monografii Michael S. Neiberg przedstawił Europę roku 1914. Może należałoby jednak napisać Europy, ponieważ lektura książki uwidacznia, jakie zmiany zaszły w ciągu tego jednego roku. Najpierw jest to Europa pokojowa, potem zaniepokojona rozwojem wypadków, na krótko rozentuzjazmowana wybuchem wojny, a wreszcie zgorzkniała i niemogąca doczekać się jej końca. Autor na niecałych trzystu stronach interesująco przedstawił wyniki swoich badań nad wspomnieniami z tego okresu. Obraz europejskiego (no, oczywiście głównie zachodniego...) społeczeństwa, jaki wyłania się z tej pracy, jest inny od znanego z podręczników dziejów powszechnych.

Czyżby więc był „Taniec furii” książką rewolucjonizującą nasze spojrzenie na rok 1914? Nie do końca. Niewątpliwie słuszne jest wskazanie na zmianę stanowiska tysięcy mieszkańców naszego kontynentu: na brak wiary w wojnę, krótki sierpniowy entuzjazm i późniejszą niechęć do przedłużającego się konfliktu. Neiberg sięgnął do wielu ciekawych źródeł pamiętnikarskich, do tekstów prasowych. To z pewnością niemało. Trzeba jednak powiedzieć wprost: w tytule jest pełen błąd. Do grona Europejczyków nie zaliczył bowiem Autor ani Włochów, ani Polaków, ani Rosjan, ani przedstawicieli licznych innych nacji słowiańskich. Oparł się na wspomnieniach Francuzów, Anglików, Niemców oraz – a jakże! – Amerykanów. Oparł się poza tym na wspomnieniach ludzi zachodniego bogatego mieszczaństwa i w kilku punktach ówczesnych socjalistów. Cała resztą ówczesnych Europejczyków nie istnieje w tej narracji. Ich uwzględnienie musiałoby zaś całkowicie zmienić optykę.

Neiberg pisze o tym, że ówczesne społeczeństwo nie chciało wojny. Cóż, zawsze wojny obawiają się najbardziej ci, którzy mogą sporo stracić. Bogaci francuscy bourgeois zapewne się do tego grona zaliczali. Czy jednak można to samo powiedzieć o ogromnych rzeszach wiejskich i drobnomieszczańskich zwolenników francuskiej prawicy? Czy można to powiedzieć o uciśnionych narodach słowiańskich, które tylko czekały na to, by doprowadzić do rozpadu wielonarodowych imperiów (przykład polski nie jest tu jedyny!)? Autor bardzo lubi uogólniać, a jego stosunek do tego, co w Europie na wschód i południe od Niemiec jest typowy dla Anglosasów: nic tam nie ma, ewentualnie: tam daleko jest Rosja. Tyle. Jakby zupełnie nie zwracał uwagi na to, jak różna była od Zachodu ta część kontynentu. Neiberg zasłania się barierą językową, ale to właśnie ta bariera sprawia, że książka nie przedstawia tego pełnego obrazu, który sugeruje czytelnikowi tytuł pracy. To największa z pewnością wada „Tańca furii”, ale wada decydująca.

Jeśli idzie o opis stosunku do wojny wśród zachodniego bogatego mieszczaństwa, to jest on bardzo ciekawy, sugestywny i w pewnych punktach nowatorski. Wyraźnie o tej warstwie jest to książka. Nie należy udawać, że jest inaczej. Dziwi mnie też trochę fakt, że Autor nie zwrócił uwagi na to, że jeśli X ludzi nie domyśliło się tego, że wojna nadchodzi, to niekoniecznie świadczy to o tym, że wybuchła ona nagle. Może to świadczyć o tym, że X ludzi brakowało rozeznania i nie znało się na sprawach polityczno-militarnych. Biorąc pod uwagę pełen wyższości, a może i pogardy stosunek Francji i Anglii do naszej części kontynentu, stawiałbym na tę drugą możliwość. Autor popełnił też kilka drobnych błędów merytorycznych (np. Franz Joseph nazywany jest... cesarzem Austro-Węgier!),a parę pomyłek zaliczyła też tłumaczka. Nie są one jednak decydujące w odbiorze książki. Tak więc jeśli idzie o wybuch wojny w oczach pewnej grupy mieszkańców mieszczańskiego Zachodu, jest ona bardzo ciekawa, niemniej Neiberg nie daje wcale czytelnikowi tego obrazu, który sugerowałby tytuł jego dzieła.

Tomasz Babnis

W swojej zatytułowanej „Taniec furii” monografii Michael S. Neiberg przedstawił Europę roku 1914. Może należałoby jednak napisać Europy, ponieważ lektura książki uwidacznia, jakie zmiany zaszły w ciągu tego jednego roku. Najpierw jest to Europa pokojowa, potem zaniepokojona rozwojem wypadków, na krótko rozentuzjazmowana wybuchem wojny, a wreszcie zgorzkniała i niemogąca...