Usiadłam grzecznie w ławce, żeby wysłuchać wykładu Pamuka, oczekując: gimnastyki dla mózgu, kartkowania już przeczytanych powieści, apetytu na powtórki, a nawet oświecenia. Wiercić się i notować wątpliwości zaczęłam już po kilkunastu stronach. Nie, nie uważam, że „Anna Karenina” jest najwybitniejszą powieścią wszechczasów. Nie, nie czytam, żeby zbudować tożsamość i ukształtować swój charakter. Gdy przeczytałam o operacjach, które podobno wykonuje nasz umysł, kiedy czytamy powieść i dowiedziałam się, że: Zastanawiamy się nad tym, co w opowiedzianej przez pisarza historii jest prawdą, a co wytworem wyobraźni, odmówiłam współpracy. Z tym tematem moi ulubieńcy rozprawiają się jednozdaniowo.Tokarczuk: Każda fikcja jest jakimś rodzajem realnego i to realne wspiera. Vargas Llosa: Każda dobra powieść mówi prawdę, a każda zła powieść kłamie.Steinbeck: ale przecież nie każda historyjka musi być nieprawdziwa tylko dlatego, że nigdy się nie wydarzyła.

Pilnie potrzebowałam powietrza. Pretekst, by urwać się z wykładu podsunęła mi jedna z moich znajomych, pisząc o pewnej powieści. Zaczęłam czytać... Różnica między wykładem Pamuka o powieści a powieścią jest taka, jak między czytaniem o miłości a zakochaniem się. Kiedy kilkaset stron później odurzona wróciłam do świata, postanowiłam dać Pamukowi jeszcze jedną szansę. Nie oczekiwać od niego, że pisząc o jednej książce, nauczy mnie lepiej czytać wszystkie (jak Nabokov) albo oduczy mnie bylejakości czytelniczej (jak to zrobił Oz zwracając mi uwagę, jak ważne są pierwsze zdania w powieściach). Wbrew temu, co obiecuje Pamuk, nie dowiemy się niczego poza tym, jakim jest pisarzem i czytelnikiem. Ale to przecież bardzo dużo.

Układ mistrz - uczeń postanowiłam zamienić na herbatę i rozmowę o przeczytanych książkach. Oto złudzenia, których pozbawił mnie Pamuk: 1. Dwie osoby, które lubią tę samą książkę,mają ze sobą coś wspólnego. 2. Dobrzy pisarze są dobrymi czytelnikami, od których możemy się czegoś nauczyć. Niewątpliwie jednak wykłady Pamuka dały mi wgląd w to, co to znaczy być czytelnikiem i pisarzem w kraju, w którym niewiele osób czyta i w którym kultura nie radzi sobie zbyt dobrze ze sztuką figuratywną. Pamuk wygłasza kategoryczne opinie, którym kilkanaście stron później zaprzecza, próbuje przyszpilić motyla, którego na koniec wypuszcza wreszcie na wolność pisząc: 'według mnie z idealną sytuacją mamy do czynienia wówczas, gdy pisarz potrafi być jednocześnie naiwny i sentymentalny'.

Jaką jestem czytelniczką? Naiwną czy sentymentalną? Na pewno inną niż Pamuk. Przede wszystkim nie oczekuję, że dostanę od książek coś, co można dostać tylko od życia. Ale niewykluczone, że mój spryt i swoboda to przypadek, łut szczęścia, wynik wielu lat mieszkania w miejscu, gdzie w zasadzie wszystko mi wolno. Nie sadzę, żeby gdzieś indziej było mi lepiej. Pamuk jest najwyraźniej innego zdania, ponieważ pisze: zazdroszczę amerykańskim powieściopisarzom pewności siebie, ufności i łatwości, z jaką piszą. Krótko mówiąc, ja również zazdroszczę im naiwności. A oto mój wysoce subiektywny komentarz: uważam, że naiwność zachodnich pisarzy wynika ze wspólnego im oraz ich czytelnikom przekonania, że należą do tej samej klasy i grupy społecznej, oraz z tego, że pisarze na Zachodzie piszą nie po to, by kogokolwiek reprezentować, ale po prostu dla własnej satysfakcji. Niesamowite, prawda? Może właśnie to są te słynne różnice kulturowe, nie zderzenie cywilizacji, ale po prostu ten dziwny chłód, kiedy dwoje ludzi pije sobie herbatę, próbuje rozmawiać o tej samej książce i odkrywa, że im bardziej do niej zagląda, tym bardziej ona nie istnieje, a oni nie mają ze sobą absolutnie nic wspólnego.

Fascynująca lektura, ale z zupełnie innych powodów, niż się spodziewałam.

Kasia/ porządek_alfabetyczny