Wyobraźmy sobie kartezjański układ współrzędnych, gdzie oś horyzontalna oznacza miejsce partii politycznej czy też dużego ruchu społecznego w systemie ekonomicznym (lub też podejście do owego systemu). I tak po lewej stronie mamy, etatystów (zwolenników nacjonalizacji lub jak kto woli upaństwowienia) natomiast po prawej stronie leseferystów czyli tych opowiadających się za maksymalną wolnością jednostki psioczących na jakiekolwiek ingerencje państwa w indywidualną działalność jednostki, najbardziej narzekających na jakiekolwiek przejawy omnipotencji państwa w szczególności na podatki.
Teraz oś wertykalna. Tutaj przypinamy aksjologię, w ten oto sposób na górze mamy chrześcijański fundamentalizm, natomiast na dole absolutny permisywizm, czyli, a co niech będzie wulgarnie- wszystkich tych "postępowych" lobbujących na rzecz robienia tego, co się, komu podoba np. akceptacja zoofilii, nekrofilii i temu podobnych aberracji.

Ten skonstruowany przeze mnie przydługi wstęp politologiczny ma posłużyć zobrazowaniu, tego gdzie w układzie współrzędnych znajdował się ruch anarchistyczny oraz dlaczego miał on niewielkie znaczenie w kształtowaniu się dwudziestowiecznego ładu.
Jeszcze raz obrazowo. Każdy z nas miał matematykę na różnym poziomie, ale każdy miał z nią do czynienia. I tak, jeżeli wyobrazimy sobie jakąś partię, która znajduję się w punkcie (0, 0) to od razu można wyciągnąć wniosek, że będzie to partia ani niezbyt prawicowa ani niezbyt lewicowa, ot takie nijakie, bezkształtne, eklektyczne centrum pokroju miłościwie nam rządzącej tfu PO.

Właściwie tutaj zaczyna się recenzja. Jeżeli myślimy o ruchu anarchistycznym to na pewno nie jest on nijaki. To ruch bardzo zróżnicowany, który raczej ciężko sklasyfikować, lecz bezspornie nie można mu przypisać braku wyrazistości i koniunkturalizmu. Grinberg w trzech rozdziałach opisuje z duża starannością i dbałością o fakty (z mniejszą niestety, jeśli chodzi o interpunkcje i ortografię) istotę ruchu, najpierw pisze o anarchizmie, jako o przedmiocie badań, następnie, jako ideologii na końcu, jako o ruchu społecznym. I tak powracając do nieszczęsnego układu współrzędnych, przy okazji przytaczając sztandarowe hasło takich ludzi jak Proudhon, Bakunin czy Kropotkin, a mianowicie "Żadnego Boga, żadnego Pana".
O tyle o ile ruchy czy partie będące w centrum z jednej strony mogą być atakowane z każdej strony po trochu na pewno nie będą obrzucane kalumniami bardzo radykalnymi, bo walczą o elektorat bardzo szeroki.
Z anarchistami jest tak, że krzycząc „Żadnego Boga" narażają się na dość ostrą krytykę prawicy, natomiast podnosząc hasło "Żadnego Pana" dostają baty od lewicy, która z kolei postuluje silną centralizację. Tacy właśnie byli anarchiści: bezkompromisowi, (choć nie wszyscy np. Tołstoj),niezważający na opinię publiczną, chcący absolutnej wolności, likwidacji państwa i wszelakich instytucji, te deklaracje rzecz jasna narażały ich na nieustanne represje. Jak to się skończyło każdy widzi i słyszy. Do szerszego odbiorcy nie docierają żadne informacje o działalności jakiejkolwiek organizacji opierającej się na wyżej wymienionych hasłach. Został tylko stereotyp-chaos.

Grinberg w odróżnieniu od Piotra Laskowskiego, (którego książkę wcześniej czytałem, tez w tej samej tematyce),pokazuje bardzo szerokie spectrum działania, anarchistów pokazując jednocześnie wady i zalety ruchu. Nie lukruje, nie gloryfikuje, nie upiększa, często wytyka błędy. I chwała mu za to.

Wyobraźmy sobie kartezjański układ współrzędnych, gdzie oś horyzontalna oznacza miejsce partii politycznej czy też dużego ruchu społecznego w systemie ekonomicznym (lub też podejście do owego systemu). I tak po lewej stronie mamy, etatystów (zwolenników nacjonalizacji lub jak kto woli upaństwowienia) natomiast po prawej stronie leseferystów czyli tych opowiadających się za...