Frazesy są irytujące. Przemielone tysiące razy wywołują mimowolne zgrzytanie zębów. Cóż jednak poradzić, gdy właśnie one wydają się najwłaściwsze, najlepiej oddające sens całego wydarzenia. Tak irracjonalnego, a jednak na wskroś rzeczywistego. W związku z tym muszę napisać, że najbardziej pokręconą fikcję scenariuszy zawsze przebije życie, a jednostka może zmienić historię, i to nawet jeśli staje się bohaterem ubezwłasnowolnionym.

Z taką właśnie postacią mamy tu do czynienia. Małoletnim Edgardem Mortarą, który pewnego dnia zostaje zabrany z gniazda rodzinnego, i to przez władze kościelne. Brzmi to cokolwiek niepokojąco, szczególnie że wynika z dogmatu o niemożności wychowania chrześcijanina przez żydowską rodzinę. Jak to możliwe, zapytacie skądinąd słusznie? Wszystko za sprawą chrztu dokonanego przez służącą, do którego w połowie XIX wieku był uprawniony każdy katolik, jeśli tylko miał pod ręką wodę i znał odpowiednią formułę.

Wydarzenie przypominające bardziej nocny koszmar niż jakiekolwiek działania zgodne z prawem. Zresztą wyobraźcie sobie sami, że ktoś wtargnął do waszego mieszkania w środku nocy i zgodnie z panującymi prawami zabiera wam ukochane latorośle. Czyż nie jest to przerażający scenariusz? Tymczasem w wypadku religii mniej szanowanych jakże powszechny, bo przecież skoro sakramentu może dokonać każdy, jakże ma nie dochodzić do podobnych sytuacji?

No dobrze, ale odsuńmy na chwilę emocje na bok. Dlaczego sprawa Mortary jest tak bulwersująca i fascynująca zarazem, co sprawiło, że kilkuletni chłopiec wbrew swej woli miał kolosalny wpływ na losy świata? Jak to w dobrych opowieściach bywa, przyczyna była więcej niż jedna. Poczynając od nowego kursu politycznego, zgodnie z którym władcy dbali o własne poletko, nie przejmując się zanadto zdaniem papieża, przez coraz pilniejsze działania podejmowane w kierunku zjednoczenia Włoch, a kończąc na zwyczajnej słabości Kościoła nieumiejącego się dostosować do zasad zmieniającego się świata.

Można powiedzieć, że porwanie Edgarda było swoistym zapalnikiem, raz powodującym natychmiastowy wybuch, innym razem uderzenie z drobną zwłoką. Oczywiście było to spowodowane oburzeniem zwykłych ludzi, którzy utożsamiali się z losem zrozpaczonych rodziców. Jednak najciekawsze wydaje się to, co składa się na małą i większą politykę, której tryby obracają się raz w jedną, raz w drugą stronę, próbując w odpowiednim momencie ustawić się tak, by zyskać jak najwięcej korzyści.

Fantastycznie i cokolwiek znajomo wygląda przywoływana przez Kertzera wizja prasowej walki, gdzie chwilami prawdziwe, choć częściej skrajne i propagandowe media odczytują w określony sposób wydarzenia bądź naginają je do swoich zasad. Minęło tak wiele czasu, a mechanizmy te wciąż działają tak samo, zaś w wyniku wzajemnych tarć rozmywa się prawda. Trudno zatem nie odnieść wrażenia, że to, o co toczy się walka, nigdy nie było ważne, za to zdobyty kapitał stwarza wspaniałe możliwości, których żal nie wykorzystać.

David I. Kertzer zbiera wszystkie elementy w całość i stara się – w większości z powodzeniem – stworzyć pełen obraz analizowanej sprawy. Zarówno perspektywę Kościoła i jego starań o zachowanie wizerunku, jak również pokazu realnej siły w zaistniałej sytuacji. Mocarstw zabiegających o niezależność i rozgrywek polityków. Ale też konsekwencji i brzemienia, jakie na rodzinie Mortarów pozostawiła ta tragedia.

Mówiąc krótko, autor zrobił swoje. Może nie zaskoczył narracyjnie, ale wykonał żmudną robotę i wydobył na światło dzienne opowieść porwania, po którym nic nie było już takie samo. To robi wrażenie, szczególnie że wielość perspektyw i pieczołowitość w ich splataniu sprawia, że nawet jeśli jest to tylko rzemiosło, to takie, które się docenia i dobrze chłonie. „Porwanie Edgarda Mortary” to świadectwo nieobliczalności świata, jego kaprysów, niepokojów i zmian nadchodzących wtedy, kiedy zupełnie się ich nie spodziewamy, a na pewno nie w takim wydaniu.

Patryk Rzemyszkiewicz