Od małego uczy się nas o niebie, piekle i czyśćcu. Przez to od samego początku jesteśmy warunkowani do zachowania zgodnego ze ściśle określonymi zasadami. Boga mamy kochać, ale i się bać. Karą za nasze nieposłuszeństwo jest wieczna męka w piekle, ale jak będziemy przestrzegać boskiego kodeksu, to na pewno trafimy do nieba. Tylko że człowiek taki nie jest. Czarno-białe postacie dobrze sprawdzają się w kinie czy książkach, ale nie w prawdziwym życiu. Na co dzień przeważnie jesteśmy szarzy. Nic więc dziwnego, że Kościół zadecydował o wprowadzeniu czegoś pośredniego – czyśćca.

Czyściec to twór całkiem nowy – oficjalnie wykształcił się dopiero z XII wieku. Wcześniej nie był potrzebny, gdyż Jezus miał szybko wrócić, a stąd już prosta droga do Sądu Ostatecznego. Stworzono więc miejsce, które dawało nadzieję dla tych wszystkich żyjących na granicy. Miejsce, w którym może i nie ma Boga, ale nie ma i diabła. Chyba. W końcu w Biblii nic o czyśćcu nie ma. I nie wiem, czy Bydgoszcz w nowej książce Bartłomieja Grubicha jest miejscem pokuty, ale ta idea bardzo mi się do podoba.

„Koniec” (będę posługiwać się skróconym tytułem) opowiada o poszukiwaniach zaginionej Ani, młodej barmanki z Poznania. Niezależnie od siebie do Bydgoszczy na jej poszukiwania wyruszają trzy osoby: ksiądz-alkoholik, najlepsza przyjaciółka i zakochany klient. Każdy ma inną motywację, aby odnaleźć Anię, każdego czeka inny los. Już na miejscu, pomimo silnego postanowienia zlokalizowania zaginionej, bohaterowie zaczynają tracić główny cel z oczu. Miasto ich wchłania, a Ania zaczyna wydawać się mglistym wspomnieniem.

Grubich tworzy specyficzny mikroświat bohaterów. Każdy jest mocno wyeksponowany, podobnie jak ich najbliższe otoczenie. Dzięki temu interpretacja całości jest dynamiczna. Ponadto autor w swej najnowszej powieści cały czas igra z konwencjami i… czytelnikami. Bohaterowie tracą pamięć, a wokół nich ciągle dzieją się dziwne rzeczy, raz na jakiś czas pojawia się wzmianka o podążającym ich śladem Szatanie, samo miasto ulega przeobrażeniom, utrudniający tym samym orientację w terenie.

Szybko odkrywamy, że to nie poszukiwania Ani są istotne, a bydgoska odyseja bohaterów. Zmagają się nie tylko z własnymi demonami, ale i są wręcz wystawiani na liczne próby (spokojnie, nie będę zdradzać, czy wyjdą z nich zwycięsko, czy też nie). Nie wiem, czy to Bóg, czy Szatan ich testuje, ale już od czasów Hioba ta dwójka lubiła się zakładać o biedne dusze śmiertelników. Zaczynamy się więc zastanawiać, jak zakończą się ich zmagania z własnymi popędami.

Interesujące jest to, że Grubich stworzył postacie, które naprawdę trudno polubić, jednak osadził je w tak niesamowitym anturażu, że lektura „Końca” jest bardzo satysfakcjonująca. Lubię książki, które trudno jest rozgryźć i wymagają od czytelnika zaangażowania. Wyłapywanie ukrytych znaczeń i kompilowanie ich ze sobą potrafi dostarczyć dużo dobrej zabawy. Rozumiem, że niektórzy lubią otrzymać wszystkie odpowiedzi na tacy, ale – wierzcie mi – są i tacy czytelnicy, którzy chcą uruchomić szare komórki i zabawić się w interpretowanie dzieła.

Nigdy nie byłem w Bydgoszczy i po lekturze „Końca” wizyty nie planuję. I to bardzo dobrze świadczy o książce, gdyż autor bardzo sugestywnie pokazał miasto – czwartego bohatera. Miasto, w którym czasem dochodzi do rozczarowań. Życie nie jest idealne, przeważnie bywa zimne i brudne. Dzisiaj ktoś zalał mi mieszkanie. Kto wie, co wydarzy się jutro? Nie wiem, ale jeżeli będzie to nowa książka Grubicha, to na pewno kupię.

Michał Wnuk