Na początku XIX wieku w Chinach, w Kantonie, mały chłopiec czeka przy zwłokach matki na własną śmierć. Zamiast śmierci pojawia się mężczyzna, który ofiaruje mu szansę na przeżycie, na wyjazd do Anglii i na kształcenie się pod jego okiem. Wszystko to za cenę wyrzeczenia się własnego imienia, za obietnicę włożenia wszystkich sił w naukę, a następnie podjęcie pracy dla Imperium. W ten sposób mały Chińczyk przybiera nowe imię, Robin Swift, i podejmuje naukę, która ma mu dać możliwość wpływania na świat za pomocą grawerowanych w srebrze słów w oxfordzkiej wieży Babel, będącej siedzibą Królewskiego Instytutu Translatoryki. To tu Robin zdobędzie wiedzę, pozna tajemnice magii słów wyrytych w srebrnych sztabkach i znajdzie przyjaźń. A równocześnie nauczy się, czym są nadużycia kolonializmu i władzy, nierówności rasowe i społeczne, a wreszcie – na czym polega konieczność przemocy.

„Babel, czyli o konieczności przemocy” to osadzona w dziewiętnastowiecznym Oxfordzie powieść Rebekki F. Kuang, autorki „Trylogii wojen makowych”. Książka zarówno budzi zachwyty, jak i zbiera słowa krytyki – według mnie zarówno jedne, jak i drugie są w pełni uzasadnione. Zacznijmy od zachwytów.

W mojej ocenie „Babel” ma trzy główne zalety. Pierwszą jest stworzenie systemu magicznego opartego na przekładzie. Wychodząc od założenia, że w tłumaczeniu często traci się część sensu czy też bogactwa oryginału, oxfordzcy uczeni opracowali system grawerowania w srebrnych sztabkach par słów pochodzących z różnych języków. Srebro przechwytuje znaczenie utracone w przekładzie i pozwala wykorzystać je do najróżniejszych celów: wzmocnienia mostów, zwiększenia szybkości i bezpieczeństwa pojazdów, poprawy jakości wody, a nawet do produkcji broni. Aby opanować tę sztukę, młodzi tłumacze muszą doskonale władać obcymi językami, wychwytywać ich niuanse i ciągle szukać par słów, które mogłyby być użyte dla rozwoju Imperium. Ich studia stanowią drugą zaletę powieści. Oxford nie jest jedynie tłem dla rozgrywających się wydarzeń, ale stoi w ich centrum, staje się dla studentów domem, miejscem, w którym odnajdują siebie. Studentów Babel wyróżniają wielkie zaangażowanie i pasja, skłaniające ich do żywych dyskusji i nauki ponad siły. Najwięcej cytatów zaznaczyłam właśnie we fragmentach opisujących ich lekcje, wywody na temat etymologii słów, odkrycia i przemyślenia. Wreszcie trzecia zaleta powieści to ukazanie problemów związanych z kolonializmem, rozterek młodych ludzi, którzy wszystko, co mają, zawdzięczają Imperium, a równocześnie z powodu Imperium musieli wyrzec się własnej tożsamości i znosić ciągłe prześladowania. Nie twierdzę, że opinie autorki w tej kwestii są szczególnie odkrywcze, ale jednak jest to temat, o którym wciąż warto rozmawiać.

Główną wadą „Babel” jest to, że nie wypada najlepiej jako powieść. Jest wprawdzie ciekawą książką, prezentującą wartościową refleksję zarówno nad przekładem, jak i nad kolonializmem, ale niestety nie może się poszczycić ani dynamiczną akcją, ani dobrą kreacją postaci. Kuang szczegółowo opisuje studia bohaterów, ale kiedy dochodzi do ważnych zwrotów akcji i potencjalnie najbardziej dramatycznych wydarzeń, wydają się one ukazane w sposób skrótowy, a nawet płytki. Paradoksalnie sceny nauki mają w sobie więcej dynamiki niż sceny walki. O bohaterach niewiele można powiedzieć. O ile Robin wyróżnia się przez swoje rozterki na temat tego, komu winien jest lojalność, o tyle jego kolegom brak wyrazistości, a ich działania są przewidywalne i nie wzbudzają większych emocji.

„Babel” nie jest ani złą książką, ani arcydziełem. Podobała mi się przede wszystkim za głęboki ukłon w stronę sztuki przekładu i za refleksje nad kolonializmem, a wszystko to w klimacie dark academia. Słowa i idee wypadają w niej lepiej niż kreacja bohaterów i rozwój akcji – pewnie dlatego pojawiają się uwagi, że książka lepiej sprawdziłaby się jako esej niż jako powieść. Dla mnie mimo swoich wad stanowiła przyjemną, ciekawą i wartościową lekturę.

Agnieszka Kruk