Muracan to pseudonim wschodnioormiańskiego pisarza Grigora Ter-Howannisjana (1854-1908) urodzonego w Górskim Karabachu w miasteczku Szuszi. Autor pochodził ze średniozamożnej rodziny, a jeden z jego przodków był duchownym Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego, o czym świadczy pierwszy element jego nazwiska, który w języku ormiańskim był tytułem grzecznościowym odnoszącym się do niższych duchownych, nieobjętych celibatem.

Powieść historyczna Muracana Geworg Marzpetuni ukazała się po ormiańsku w 1896 r. w wieloetnicznym Tyflisie (zamieszkanym głównie przez Ormian, ale także przez Gruzinów i Rosjan). Jej tytuł stanowi imię (Geworg to odpowiednik polskiego Jerzego) i nazwisko (z archaicznym sufiksem -uni urartyjskiego pochodzenia) arystokraty armeńskiego, który w X w. skutecznie walczył o niepodległość Armenii.

Już w VII w. Armenię podbili Arabowie, nierzadko propagujący islam mieczem. W X wieku Armeńczycy (w Polsce od średniowiecza zwani Ormianami) podjęli starania o odzyskanie niepodległości. Sprawa nie była prosta, krajem bowiem rządzili feudalni władcy, dla których prywatne interesy były często ważniejsze niż dobro kraju. Król Aszot II z dynastii Bagratydów (915-928),zwany Żelaznym (Jerkat),bynajmniej nie był wzorem do naśladowania. Największe zasługi w zakończonych sukcesem walkach toczonych z Arabami miał książę Geworg Marzpetuni, bohater narodowy, którego postać jest w powieści Muracana przedstawiona jako wzór patriotyzmu.

Składająca się z trzech części powieść Geworg Marzpetuni (przełożona z tłumaczenia rosyjskiego przez Stanisława Ulaszka) jest wielowątkowym utworem historycznym, w którym prócz wydarzeń militarnych są również przedstawione, i to bardzo subtelnie, prywatne dramaty bohaterów i bohaterek. W powieści autor jednoznacznie opowiada się po stronie religii chrześcijańskiej i wspieranych przez nią wartości, jak dobro rodziny i zdolność do poświęcenia własnego życia ojczyźnie, oraz wysoko ocenia ormiańskie zwyczaje i tradycję.

Prof. Andrzej Pisowicz