„Biblioteka Antyczna” wzbogaciła się o przekład anegdot historycznych Poliajnosa, rzymskiego pisarza, retora i adwokata greckiego pochodzenia z II wieku po Chr., będących pokaźnym zbiorem opowieści o fortelach wojennych stosowanych niegdyś przez wielkich wodzów i władców. Warto od razu dodać, że przekład pióra warszawskiej hellenistki, prof. Małgorzaty Borowskiej, jest pierwszym polskim tłumaczeniem tego interesującego, a miejscami nawet pasjonującego utworu. Trudno byłoby jednak twierdzić, że dotychczasowy brak polskiej translacji dzieła Poliajnosa stanowił poważne zaniedbanie czy niedopatrzenie naszych hellenistów i tłumaczy, gdyż rzecz została stosunkowo niedawno przełożona na kilka zaledwie języków nowożytnych, takich jak angielski czy nowo-grecki. Niewiele także uwagi poświęciła temu utworowi nowoczesna nauka, ograniczając się w zasadzie, poza dawniejszymi i nowszymi edycjami krytycznymi (np. E. Wolfflina, J. Melbera, P. Kreutza i E. L.Wheelera) do zagadnienia źródeł i języka. A jednak dobrze się stało, że prof. Borowska podjęła się trudu przyswojenia naszej kulturze zbioru Poliajnosa.

Co właściwie wiemy o autorze "Strategematy" (Podstępów Wojennych),czyli Poliajnosie?

Starożytność przekazała nam zaledwie kilka informacji o autorze "Podstępów Wojennych". Urodził się za panowania cesarza Trajana, około roku 100 po Chr. i był, jak sam wyznaje, Macedończykiem. Prawdopodobnie pochodził z zamożnej rodziny, która mu zapewniła wykształcenie umożliwiające w przyszłości wykonywanie zawodu mówcy sądowego i popisowego. Szczególną rolę odegrało tu przygotowanie retoryczne, wyniesione ze szkoły. Dorosłe życie Poliajnosa przypadło na epokę rządów cesarzy Hadriana (117-138),Antoninusa Piusa (138-161),a wreszcie Marka Aureliusza (161-180) i jego współregenta Lucjusza Werusa (161-168). Prawdopodobnie lata 161-162 były okresem, w którym Poliajnos pracował nad swoim zbiorem anegdot o podstępach wojennych. Sam autor nie uważał jednak tej antologii jedynie za kolekcję interesujących opowieści, ale przede wszystkim za przeznaczony dla obu władców i podległym im dowódców praktyczny podręcznik sztuki wojennej. Poliajnos podkreśla wartość przezorności, która jego zdaniem polega na tym, że za pomocą „sposobów” i podstępów uzyskuje się bez walki przewagę nad przeciwnikiem. Jako przykłady tego rodzaju działań wskazuje wybrane fragmenty Odysei Homera, które - tak uważa - dowodzą wyższości podstępów nad przemocą, rozumu nad siłą.

Jak przystało na przedstawiciela tzw. II sofistyki, potężnego nurtu retoryki greckiej w II i III wieku po Chr., który nawiązując do klasycznej sofistyki V wieku. lubował się w wymowie popisowej na fikcyjne, oderwane od życia tematy, Poliajnos był w większym stopniu retorem niż historykiem. Gromadząc materiał do liczącego osiem ksiąg dzieła, oparł się nie tylko na źródłach historycznych, w szczególności greckich (Herodot, Tukidydes, Ksenofont, Plutarch),ale jak się wydaje, w równej, a może nawet większej mierze na różnego rodzaju antologiach, zbiorach anegdot i exemp!ów przeznaczonych do użytku szkół retorycznych i mówców popisowych. Nie był więc Poliajnos ani wynalazcą tego gatunku piśmiennictwa, ani autorem pierwszego zbioru anegdot o podstępach wojennych. Otóż z końcem I wieku po Chr., w czasach panowania Trajana, rzymski pisarz i polityk, Sekstus Juliusz Frontinus napisał łaciński traktat pt. Strategemata (O podstępach wojennych} w czterech księgach, zawierający przykłady forteli zastosowanych w różnych sytuacjach przez wodzów rzymskich. Dość charakterystyczne, że Poliajnos ani słowem nie wspomina w swoim dziele o podręczniku Frontinusa, jakkolwiek nie ulega wątpliwości, że musiał go znać i z niego czerpać. O ile Frontinus był doświadczonym wojskowym, wysokim oficerem armii rzymskiej i namiestnikiem prowincji, o tyle Poliajnos dysponował jedynie wiedzą książkową, wyniesioną ze szkoły i z własnej lektury.

W księdze I pisarz pomieścił podstępy wojenne Greków od mitycznej epoki bogów i herosów, Dionizosa, Pana, Heraklesa, Tezeusza, aż po historyczny odwrót tzw. Dziesięciu Tysięcy - najemnych wojsk greckich po przegranej bitwie pod Kunak - są w pobliżu Babilonu w roku 401 przed Chr. W księdze II przedstawił, odstępując od porządku chronologicznego, czyny wodzów spartańskich i tebańskich. Księga III opisuje podstępy wojenne wodzów ateńskich od VI do III wieku przed Chr. W księdze IV, pisanej con amore, jak stwierdza w dedykacji sam Poliajnos, omówił fortele wojenne swoich rodaków, królów i wodzów macedońskich z Aleksandrem Wielkim na czele, a także władców syryjskich, pergamońskich, egipskich. Kolejne dwie księgi, V i VI, zachowały się jedynie we fragmentach, które obecnie uzupełnia się anegdotami zebranymi w bizantyńskich Excerptach z Paliajnosa (IX w.): odnoszą się one do wojennych tyranów sycylijskich, a także wodzów kartagińskich, korynckich, tebańskich oraz mieszkańców poszczególnych miast i krain (Samnitów, Kampanów, Kartagińczyków, Fokijczyków, Lacedemończyków itd.). Księgę VII poświęcił Poliajnos podstępom władców i wodzów barbarzyńskich, a VIII Rzymianom i czynom kobiet z różnych narodów.

Zbiór Poliajnosa, liczący blisko trzy i pół setki opowieści i anegdot, zawiera mnóstwo materiału nadzwyczaj interesującego zarówno dla historyków i filologów, jak i dla czytelników, którzy lubią opowiadania o niezwykłych faktach i wydarzeniach z odległej przeszłości. Poliajnos jest bardzo zręcznym narratorem i pomieszczone w jego książce opowieści czyta się z prawdziwym zaciekawieniem, tym większym, że dotyczą one postaci autentycznych, często sławnych i dobrze znanych z innych źródeł,

Prof. Borowska przetłumaczyła "Strategemata" świetną, literacką polszczyzną, starając się z powodzeniem zachować cechy językowo-stylistyczne oryginału greckiego. Zwięzły, ale starannie opracowany wstęp przybliża odbiorcy epokę powstania utworu, postać autora i zawartość treściową dzieła. Jego lekturę bardzo ułatwia poprzedzające każdą księgę zestawienie zawartych w niej anegdot. Sam tekst przekładu został zaopatrzony w przypisy objaśniające nazwy, imiona i terminy, a także w krótkie notki na temat postaci bohatera danej anegdoty oraz w odsyłacze do dzieł historycznych zawierających podobne opowiadania.

PLUSY

+ Kopalnia wiedzy o fortelach
+ Znakomite źródło historyczne będące podstawą do badań wojskowości starożytnej, w tym m.in. greckiej, macedońskiej, rzymskiej
+ Bardzo dobry materiał do analizy źródłowej dla wielu historyków (zwłaszcza historyków wojskowości) i filologów klasycznych
+ Praktyczny podręcznik forteli i zasad służących rzymskim dowódcom w czasach Poliajnosa (czasy późnych Antoninów - Lucjusza Werusa i Marka Aureliusza),pożyteczny również dla współczesnych dowódców wojskowych
+ Duża objętość
+ Zręczna, ciekawa i spójna narracja Poliajnosa
+ Wyszukany język Poliajnosa
+ Bardzo dobre tłumaczenie i wstęp prof. Borowskiej
+ Tłumaczenie prof. Borawskiej napisane świetną polszczyzną
+ Cenne uzupełnienie tłumaczeń antycznych źródeł
+ Praktyczna wiedza oparta na doświadczeniach wojskowych dowódców greckich, macedońskich czy rzymskich, spisana w formie podręcznika dla Marka Aureliusza i Lucjusza Werusa z okazji wojny z Partami, zawierającego uniwersalne i sprawdzone metody oraz sposoby na odniesienie zwycięstwa militarnego

MINUSY

- Niektóre fortele mogą być trudne w zrozumieniu dla przeciętnego czytelnika nieobeznanego z antycznymi źródłami wojskowymi i nie będącego zawodowym historykiem wojskowości starożytnej

Serdecznie polecam Wszystkim miłośnikom źródeł antycznych, pragnących poszerzyć swoją wiedzę historyczną o starożytności, pasjonatom wojskowości antycznej oraz zawodowym historykom wojskowości (zwłaszcza zajmujących się wojskowością starożytną)!!! :) :) :)

„Biblioteka Antyczna” wzbogaciła się o przekład anegdot historycznych Poliajnosa, rzymskiego pisarza, retora i adwokata greckiego pochodzenia z II wieku po Chr., będących pokaźnym zbiorem opowieści o fortelach wojennych stosowanych niegdyś przez wielkich wodzów i władców. Warto od razu dodać, że przekład pióra warszawskiej hellenistki, prof. Małgorzaty Borowskiej, jest...

Nie łatwo mi przychodzi ocena tej książki. Ten zbiór anegdot przeznaczony był dla rzymskich wodzów chcących podszkolić się w dowodzeniu, a nie dla historyka. Autor nie za bardzo dbał o jasność relacji i przebieg wydarzeń, skupiając się na samym fortelu. Wielką zaletą tej książki jest jej bezstronność - Poliajnos nikogo nie krytykuje, nie oczernia, nie oskarża - podaje fakty. Niekiedy wręcz surowe. Pod względem tematyki, obejmuje ona podstępy wodzów od czasów mitycznych do rządów Marka Aureliusza, nie tylko rzymskich (tych jest w niej niewiele) ale również kartagińskich, greckich, macedońskich, perskich i egipskich, jednak najwięcej jest o wyczynach Greków z epoki klasycznej, co ładnie komponuje się z, ciągle nieprzełożonymi na język polski (czy kiedyś się doczekam?) ,,Podstępami wojennymi" Frontyna, który pisał głównie o Rzymianach i ich przeciwnikach. Dla wielu starożytnych bitew ta książka jest jedynym źródłem informacji. Nie sposób nie wspomnieć również o znakomitej pracy pani Borkowskiej, która nie tylko dokonała przekładu dzieła, ale uzupełniła je solidną notą edytorską, bez której chaotycznie ułożone (niektóre podstępy nie zawierają informacji o miejscu bitwy, a nawet o tym kto dowodził armią; daty nie pojawiają się w niej ani razu!) anegdoty byłyby zupełnie niezrozumiałe dla sporej części czytelników.

Nie łatwo mi przychodzi ocena tej książki. Ten zbiór anegdot przeznaczony był dla rzymskich wodzów chcących podszkolić się w dowodzeniu, a nie dla historyka. Autor nie za bardzo dbał o jasność relacji i przebieg wydarzeń, skupiając się na samym fortelu. Wielką zaletą tej książki jest jej bezstronność - Poliajnos nikogo nie krytykuje, nie oczernia, nie oskarża - podaje...