Poliajnos

„Biblioteka Antyczna” wzbogaciła się o przekład anegdot historycznych Poliajnosa, rzymskiego pisarza, retora i adwokata greckiego pochodzenia z II wieku po Chr., będących pokaźnym zbiorem opowieści o fortelach wojennych stosowanych niegdyś przez wielkich wodzów i władców. Warto od razu dodać, że przekład pióra warszawskiej hellenistki, prof. Małgorzaty Borowskiej, jest pierwszym polskim tłumaczeniem tego interesującego, a miejscami nawet pasjonującego utworu. Trudno byłoby jednak twierdzić, że dotychczasowy brak polskiej translacji dzieła Poliajnosa stanowił poważne zaniedbanie czy niedopatrzenie naszych hellenistów i tłumaczy, gdyż rzecz została stosunkowo niedawno przełożona na kilka zaledwie języków nowożytnych, takich jak angielski czy nowo-grecki. Niewiele także uwagi poświęciła temu utworowi nowoczesna nauka, ograniczając się w zasadzie, poza dawniejszymi i nowszymi edycjami krytycznymi (np. E. Wolfflina, J. Melbera, P. Kreutza i E. L.Wheelera) do zagadnienia źródeł i języka. A jednak dobrze się stało, że prof. Borowska podjęła się trudu przyswojenia naszej kulturze zbioru Poliajnosa. Co właściwie wiemy o autorze "Strategematy" (Podstępów Wojennych),czyli Poliajnosie? Starożytność przekazała nam zaledwie kilka informacji o autorze "Podstępów Wojennych". Urodził się za panowania cesarza Trajana, około roku 100 po Chr. i był, jak sam wyznaje, Macedończykiem. Prawdopodobnie pochodził z zamożnej rodziny, która mu zapewniła wykształcenie umożliwiające w przyszłości wykonywanie zawodu mówcy sądowego i popisowego. Szczególną rolę odegrało tu przygotowanie retoryczne, wyniesione ze szkoły. Dorosłe życie Poliajnosa przypadło na epokę rządów cesarzy Hadriana (117-138),Antoninusa Piusa (138-161),a wreszcie Marka Aureliusza (161-180) i jego współregenta Lucjusza Werusa (161-168). Prawdopodobnie lata 161-162 były okresem, w którym Poliajnos pracował nad swoim zbiorem anegdot o podstępach wojennych. Sam autor nie uważał jednak tej antologii jedynie za kolekcję interesujących opowieści, ale przede wszystkim za przeznaczony dla obu władców i podległym im dowódców praktyczny podręcznik sztuki wojennej. Poliajnos podkreśla wartość przezorności, która jego zdaniem polega na tym, że za pomocą „sposobów” i podstępów uzyskuje się bez walki przewagę nad przeciwnikiem. Jako przykłady tego rodzaju działań wskazuje wybrane fragmenty Odysei Homera, które - tak uważa - dowodzą wyższości podstępów nad przemocą, rozumu nad siłą. Jak przystało na przedstawiciela tzw. II sofistyki, potężnego nurtu retoryki greckiej w II i III wieku po Chr., który nawiązując do klasycznej sofistyki V wieku. lubował się w wymowie popisowej na fikcyjne, oderwane od życia tematy, Poliajnos był w większym stopniu retorem niż historykiem. Gromadząc materiał do liczącego osiem ksiąg dzieła, oparł się nie tylko na źródłach historycznych, w szczególności greckich (Herodot, Tukidydes, Ksenofont, Plutarch),ale jak się wydaje, w równej, a może nawet większej mierze na różnego rodzaju antologiach, zbiorach anegdot i exemp!ów przeznaczonych do użytku szkół retorycznych i mówców popisowych. Nie był więc Poliajnos ani wynalazcą tego gatunku piśmiennictwa, ani autorem pierwszego zbioru anegdot o podstępach wojennych. Otóż z końcem I wieku po Chr., w czasach panowania Trajana, rzymski pisarz i polityk, Sekstus Juliusz Frontinus napisał łaciński traktat pt. Strategemata (O podstępach wojennych} w czterech księgach, zawierający przykłady forteli zastosowanych w różnych sytuacjach przez wodzów rzymskich. Dość charakterystyczne, że Poliajnos ani słowem nie wspomina w swoim dziele o podręczniku Frontinusa, jakkolwiek nie ulega wątpliwości, że musiał go znać i z niego czerpać. O ile Frontinus był doświadczonym wojskowym, wysokim oficerem armii rzymskiej i namiestnikiem prowincji, o tyle Poliajnos dysponował jedynie wiedzą książkową, wyniesioną ze szkoły i z własnej lektury. W księdze I pisarz pomieścił podstępy wojenne Greków od mitycznej epoki bogów i herosów, Dionizosa, Pana, Heraklesa, Tezeusza, aż po historyczny odwrót tzw. Dziesięciu Tysięcy - najemnych wojsk greckich po przegranej bitwie pod Kunak - są w pobliżu Babilonu w roku 401 przed Chr. W księdze II przedstawił, odstępując od porządku chronologicznego, czyny wodzów spartańskich i tebańskich. Księga III opisuje podstępy wojenne wodzów ateńskich od VI do III wieku przed Chr. W księdze IV, pisanej con amore, jak stwierdza w dedykacji sam Poliajnos, omówił fortele wojenne swoich rodaków, królów i wodzów macedońskich z Aleksandrem Wielkim na czele, a także władców syryjskich, pergamońskich, egipskich. Kolejne dwie księgi, V i VI, zachowały się jedynie we fragmentach, które obecnie uzupełnia się anegdotami zebranymi w bizantyńskich Excerptach z Paliajnosa (IX w.): odnoszą się one do wojennych tyranów sycylijskich, a także wodzów kartagińskich, korynckich, tebańskich oraz mieszkańców poszczególnych miast i krain (Samnitów, Kampanów, Kartagińczyków, Fokijczyków, Lacedemończyków itd.). Księgę VII poświęcił Poliajnos podstępom władców i wodzów barbarzyńskich, a VIII Rzymianom i czynom kobiet z różnych narodów. Zbiór Poliajnosa, liczący blisko trzy i pół setki opowieści i anegdot, zawiera mnóstwo materiału nadzwyczaj interesującego zarówno dla historyków i filologów, jak i dla czytelników, którzy lubią opowiadania o niezwykłych faktach i wydarzeniach z odległej przeszłości. Poliajnos jest bardzo zręcznym narratorem i pomieszczone w jego książce opowieści czyta się z prawdziwym zaciekawieniem, tym większym, że dotyczą one postaci autentycznych, często sławnych i dobrze znanych z innych źródeł, Prof. Borowska przetłumaczyła "Strategemata" świetną, literacką polszczyzną, starając się z powodzeniem zachować cechy językowo-stylistyczne oryginału greckiego. Zwięzły, ale starannie opracowany wstęp przybliża odbiorcy epokę powstania utworu, postać autora i zawartość treściową dzieła. Jego lekturę bardzo ułatwia poprzedzające każdą księgę zestawienie zawartych w niej anegdot. Sam tekst przekładu został zaopatrzony w przypisy objaśniające nazwy, imiona i terminy, a także w krótkie notki na temat postaci bohatera danej anegdoty oraz w odsyłacze do dzieł historycznych zawierających podobne opowiadania. PLUSY + Kopalnia wiedzy o fortelach + Znakomite źródło historyczne będące podstawą do badań wojskowości starożytnej, w tym m.in. greckiej, macedońskiej, rzymskiej + Bardzo dobry materiał do analizy źródłowej dla wielu historyków (zwłaszcza historyków wojskowości) i filologów klasycznych + Praktyczny podręcznik forteli i zasad służących rzymskim dowódcom w czasach Poliajnosa (czasy późnych Antoninów - Lucjusza Werusa i Marka Aureliusza),pożyteczny również dla współczesnych dowódców wojskowych + Duża objętość + Zręczna, ciekawa i spójna narracja Poliajnosa + Wyszukany język Poliajnosa + Bardzo dobre tłumaczenie i wstęp prof. Borowskiej + Tłumaczenie prof. Borawskiej napisane świetną polszczyzną + Cenne uzupełnienie tłumaczeń antycznych źródeł + Praktyczna wiedza oparta na doświadczeniach wojskowych dowódców greckich, macedońskich czy rzymskich, spisana w formie podręcznika dla Marka Aureliusza i Lucjusza Werusa z okazji wojny z Partami, zawierającego uniwersalne i sprawdzone metody oraz sposoby na odniesienie zwycięstwa militarnego MINUSY - Niektóre fortele mogą być trudne w zrozumieniu dla przeciętnego czytelnika nieobeznanego z antycznymi źródłami wojskowymi i nie będącego zawodowym historykiem wojskowości starożytnej Serdecznie polecam Wszystkim miłośnikom źródeł antycznych, pragnących poszerzyć swoją wiedzę historyczną o starożytności, pasjonatom wojskowości antycznej oraz zawodowym historykom wojskowości (zwłaszcza zajmujących się wojskowością starożytną)!!! :) :) :)