Było sobie Wolne Miasto

Historia Wolnego Miasta Gdańska jest niezwykle burzliwa, gdyż jego powstanie było obciążone "grzechem pierworodnym" w postaci braku narzędzi jego kontroli. Niemcy bezlitośnie to wykorzystali w okresie przed wybuchem II wojny światowej.

Historia Wolnego Miasta Gdańska od momentu jego powstania do zdobycia przez Armię Czerwoną jest porażającym przykładem działań nazistów, którzy za wszelką cenę dążyli do wojny i nie wahali się użyć wszystkich środków.
Książka Dietera Schenka pomimo naukowego charakteru nie jest trudna w lekturze - sposób pisania nie jest "suchy", wielokrotnie autor ocenia wydarzenia i działania osób. Dotyczy to zwłaszcza działań powojennych sądów, które zamiast skazywać zbrodniarzy uniewinniały ich. Wynika to przede wszystkich z tego, że autor nie jest pracownikiem naukowym, a prawnikiem. Jedna z jego wcześniejszych publikacji dotyczyła mordu na obrońcach Poczty Polskiej i miała wpływ na ich uniewinnienie przez niemiecki sąd.
Głównym tematem jest sposób w jaki naziści po dojściu do władzy zaczęli przekształcać Wolne Miasto w kolejny okręg Rzeszy - łamanie praw mniejszości narodowych i etnicznych, sankcjonowanie przemocy wobec nie-Niemców, militaryzacja policji oraz innych organizacji, wszelkiego rodzaju działania propagandowe (które rzadko kiedy mówiły prawdę). Ukazane są sylwetki najważniejszych lokalnych przywódców m.in. Alberta Forstera oraz kilku innych postaci. Zakres czasowy nie kończy się na roku 1945, jak wskazuje tytuł, lecz opisuje też w skrócie powojenne losy miasta - wydarzenia Grudnia '70, strajki w latach osiemdziesiątych czy też wstąpienie do Unii Europejskiej.
Zaletą pozycji jest duża ilość archiwalnych zdjęć ukazujących Gdańsk, zarówno przed wojną jak i w jej trakcie. Zresztą takie miało być założenie tego wydawnictwa - uzupełnienie luki wśród literatury, gdyż według autora brakowało "(...)ilustrowanej historii Gdańska o czasach, gdy powiewały nad nim flagi ze swastyką.(...)"
Treści wewnątrz są oparte na licznych źródłach, których spis wraz z indeksem nazwisk i przypisami obejmuje ostatnie 20 stron.
Czego brakuje w tej pozycji to próba odniesienia się do historii innych wolnych miast, co sugeruje podtytuł.
Książka została wydana na dobrej jakości papierze i w twardej oprawie. Z jednej strony to plus - jest trwała i dobrze prezentuje się na półce, z drugiej mały minus - do plecaka lub torebki raczej się jej nie weźmie.
Podsumowując - ciekawa propozycja dla interesujących się nie tylko Gdańskiem, ale w ogólności historią, zwłaszcza czasami II wojny światowej.

Za możliwość przeczytania dziękuję Wydawnictwu Oskar oraz portalowi eKulturalni.pl

http://czytalski.pl

Było sobie Wolne Miasto

Historia Wolnego Miasta Gdańska jest niezwykle burzliwa, gdyż jego powstanie było obciążone "grzechem pierworodnym" w postaci braku narzędzi jego kontroli. Niemcy bezlitośnie to wykorzystali w okresie przed wybuchem II wojny światowej.

Historia Wolnego Miasta Gdańska od momentu jego powstania do zdobycia przez Armię Czerwoną jest porażającym...

Dieter Schenk jest postacią co najmniej interesującą. Przez lata pracował w niemieckim wymiarze sprawiedliwości, następnie działał przy Amnesty International. Porzucił pracę w Federalnej Policji Kryminalnej Niemiec, ponieważ nie potrafił pogodzić się z jej podejściem do praw człowieka. Od dwudziestu lat prowadzi badania nad działaniami narodowych socjalistów w Polsce, w szczególności zaś w Gdańsku, którego jest honorowym obywatelem. Wydał już kilka książek na ten temat, a najnowsza z nich – jak sam zaznacza we wstępie – ma być ilustrowanym przewodnikiem po Gdańsku w czasach, gdy powiewały nad nim flagi ze swastyką. Cokolwiek by o książce nie powiedzieć, trzeba przyznać, że jako taki "ilustrowany przewodnik" sprawdza się znakomicie i jest naprawdę godna tego, by się z nią dobrze zapoznać.
Dlaczego taka cezura czasowa? Ponieważ, jak wskazuje Autor, w owym czasie właśnie narodowi socjaliści odgrywali na terenie Wolnego Miasta Gdańska znaczącą rolę. Nie od roku 1933, nie od roku 1939, ale już wcześniej. Dlaczego tylko do 1945? Co do tego nie potrafię odnaleźć przekonującego wyjaśnienia, szczególnie, że książka obejmuje (w skrócie, ale jednak) również późniejsze lata i kończy się na roku 2013 (wówczas została wydana w oryginale).
Gdańsk, miasto nad Motławą, kojarzące się z portem i wybuchem II wojny światowej (choć dziś już wiadomo, że pierwszy niemiecki atak miał miejsce w Wieluniu). Obrona Westerplatte i Poczty Polskiej. Strajki na Wybrzeżu i powstanie "Solidarności". Tak właśnie widziałam dotąd Gdańsk. Gdzieś tam jeszcze pojawiało się mgliste wspomnienie Żurawia i fontanny z Neptunem. Polskie miasto, które otrzymało pierwsze hitlerowskie ciosy. Polskie morze. I niby gdzieś tam w świadomości zawsze było to Wolne Miasto Gdańsk i powstająca wówczas Gdynia. Wolne Miasto Gdańsk, które Hitler postanowił odebrać Polsce. Cóż, ignorancja ludzka nie zna granic. Bo jakież ono było wówczas polskie? I wcale nie chcę w tej chwili wchodzić w dywagacje na temat tego, komu się bardziej należało. Chodzi mi jedynie o zwrócenie uwagi na to, na co wskazuje Schenk – zdecydowana większość gdańszczan była Niemcami i zdecydowana ich większość chciała przyłączenia Gdańska do Rzeszy, a nie do Polski.
W taki sposób właśnie książka ta zmienia perspektywę. Możecie teraz powiedzieć, że jestem niedouczona. Cóż, historia zawsze była moją wielką pasją i miłością i pilnie się jej uczyłam, jednak nikt nigdy nie zwrócił mojej uwagi na fakt, że Wolne Miasto Gdańsk było w rzeczywistości zdecydowanie bardziej niemieckie niż polskie. A mając świadomość, jak było, zupełnie inaczej spojrzałam na wiele spraw i z innym podejściem czytałam dalej książkę Schenka.
"Gdańsk 1930-1945..." podzielił Autor na pięć części plus suplement. W pierwszej opisuje obszernie sytuację panującą w latach 30. XX wieku, poprzedzając ją oczywiście skrótowo wydarzeniami z lat 1914-1930, kiedy to, na mocy traktatu wersalskiego, powstało w ogóle Wolne Miasto Gdańsk. Następnie przechodzi do września 1939 i walk o Westerplatte i Pocztę Polską. Wspomina tu również o tak mało dzisiaj znanym wydarzeniu, jak "krwawa niedziela" w Bydgoszczy, które miało usprawiedliwiać mordy na cywilnej ludności polskiej jeszcze przez długie lata.
W trzeciej części Autor skupia się na sytuacji w Reichsgau Danzig-Westpreussen, czyli w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Wschodnie. Duży nacisk kładzie na postać gauleitera Alberta Forstera, który jest poniekąd jednym z "głównych bohaterów" (czy też antybohaterów) tej książki od samego jej początku, czyli od roku 1930 (kiedy to przybył do Gdańska).
Kończąc opowieść o Gdańsku, nad którym powiewały flagi ze swastyką, Schenk opowiada o zdobyciu miasta przez wojska alianckie, w zdecydowanej większości sowieckie. Dalej, w ostatniej części, omawia kwestie wypędzenia Niemców, procesów Forstera i Greisera, by pokrótce streścić dalsze losy – polskiego już – Gdańska. Końcówka zdaje się zbyteczna, choć, gdy wziąć pod uwagę, że książka została napisana chyba raczej dla czytelnika niemieckiego, może okazać się bardzo przydatna.
W suplemencie możecie znaleźć mnóstwo przypisów i dość wyczerpującą, zdaje się, bibliografię. Do tego oczywiście źródła ilustracji. O tych ostatnich warto jeszcze dokładniej napisać. "Gdańsk 1930-1945..." można właściwie nazwać albumem o Wolnym Mieście Gdańsku. W niektórych momentach zastanawiałam się, czy fotografie są ilustracją do tekstu, czy może jest odwrotnie. Szata graficzna polskiego wydania wzorowana jest co prawda na wydaniu oryginalnym, poszerzona została jednak o liczne zdjęcia pochodzące ze zbiorów polskiego wydawcy.
Czy książkę tę można i należy traktować jako pozycję naukową? Myślę, że spokojnie tak. Choć nie z rozumieniu nudnych wywodów i zasypania czytelnika datami i nazwiskami. Naukowość naukowością, książka Schenka pozostaje jednak przede wszystkim barwną (choć biało-czarną) ilustracją Gdańska w latach 30. i 40. XX wieku.
Dużym plusem są również częste przypisy tłumacza, który wskazuje nam nazwy ulic i placów, o których mowa – dzięki temu czytelnik może dokładnie zapoznać się z topografią miasta i wydarzeń, trzymając w ręku współczesną mapę, czy nawet, podróżując po Gdańsku (jeśli ktoś chciałby jako przewodnik nieść tę ciężką księgę w twardej oprawie).
Znalazłam w całej książce jedynie dwa błędy, uważam więc, że korekta spisała się bardzo dobrze.
Książka w polskim wydaniu ukazała się pod patronatem honorowym Prezydenta Miasta Gdańska Pawła Adamowicza, Poczty Polskiej oraz Konsulatu Generalnego Republiki Federalnej Niemiec w Gdańsku.

Dieter Schenk jest postacią co najmniej interesującą. Przez lata pracował w niemieckim wymiarze sprawiedliwości, następnie działał przy Amnesty International. Porzucił pracę w Federalnej Policji Kryminalnej Niemiec, ponieważ nie potrafił pogodzić się z jej podejściem do praw człowieka. Od dwudziestu lat prowadzi badania nad działaniami narodowych socjalistów w Polsce, w...