Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Zacznę od tego, że ta niewielka książeczka Mariusza Urbanka jest wielkim krokiem w dziejach tyrmandologii. 😅 Czyta się ją z zainteresowaniem, chociaż przyznam, że jako osoba mająca dystans do Tyrmanda, pod koniec cierpiałam już na przesyt opowieści, w których było < 200% Tyrmanda w Tyrmandzie 😂😇. Książka zawiera krótkie wywiady z osobami, które znały tego pisarza lub się z nim przyjaźniły. Opinie wypowiadane o nim przez rozmówców są skrajnie różne: przyjazne, pełne fascynacji, przychylne, obojętne, krytyczne, ironiczne, nieprzyjazne, złośliwe. Co pokazuje, że był on bardzo kontrowersyjną osobą. Sam M. Urbanek powstrzymuje się z komentarzami i własnymi opiniami, dzięki czemu, czytelnik może wyrobić sobie własne zdanie na temat Tyrmanda. Z wypowiedzi rozmówców M. Urbanka wynika, że Tyrmandowi niezwykle mocno zależało na odpowiednim wykreowaniu siebie. Wkładał wiele trudu, by mieć opinię eleganta, kobieciarza i bikiniarza - buntownika, który bezkarnie gra władzy ludowej na nosie i jeszcze krzewi jazz, uważany przez komunistów za przejaw imperializmu a także buntu. Wysiłki Tyrmanda w kreowaniu się na buntownika i podrywacza, któremu nie oprze się żadna atrakcyjna młoda kobieta, według mnie, przybierały czasami charakter groteskowy. Wśród wielu wypowiedzi zamieszczonych w książce, szczególnie zainteresowały mnie wspomnienia Remigiusza Szczęsnowicza na temat współpracy Tyrmanda z "Prawdą Komsomolską" w Wilnie w 1940r. Właśnie do Wilna Tyrmand uciekł z Polski przed hitlerowcami. Pisarz był Żydem, więc w Polsce jego życie było bardzo mocno zagrożone. Szczęsnowicz oczywiście nie oskarża Tyrmanda o kolaborowanie z komunistami. Za artykuły pisane przez Tyrmanda głównie do działu sportowego (nigdy ich nie podpisywał nazwiskiem),redakcja "Prawdy Komsomolskiej" wypłacała pieniądze, które były potrzebne, aby przeżyć. We wspomnieniach Szczęsnowicza uderzył mnie szczególny paradoks dziejowy, jaki wtedy zaistniał. Litwą rządził wówczas reżim Smetanowa. Tak o tym opowiada Szczęsnowicz: "Litwa była krajem bogatym, ale nastawionym bardzo nacjonalistycznie. Polacy mieli odpokutować przed Litwinami za całą historię. Za Jagiełłę, za Żeligowskiego, za Piłsudskiego. Pozamykane zostały polskie gimnazja i polskie gazety. Język litewski stał się w Wilnie językiem urzędowym, a za publiczne używanie polskiego można było zostać aresztowanym. Szykany były tak dotkliwe, że ponowną okupację rosyjską wielu Polaków w Wilnie przyjęło z ulgą. Związek Radziecki wkroczył z hasłami równości i braterstwa wszystkich ludzi. Znów otwarto polskie szkoły, zatrudniono polskich urzędników, ukazały się polskie gazety. - Odczuliśmy to jako wyzwolenie." Ta relacja pokazuje jak silny i agresywny był nacjonalizm na początku XX w. w Europie Wschodniej wśród np. Litwinów i Ukraińców. Ale pokazuje także jeden z kluczowych mechanizmów sprawowania władzy przez Stalina, który w bezbłędny sposób potrafił wykorzystywać historyczne zaszłości do tego, aby nastawiać narody przeciwko sobie i eskalować nienawiść pomiędzy nimi. Z czego największe korzyści miała oczywiście Rosja. Książkę M. Urbanka czytałam równolegle z "Dziennikiem 1954r.", dzięki temu mogłam poznać obydwie strony medalu i porównywać rzeczywistość opisywaną przez Tyrmanda z tym, jak widzieli ją ludzie z jego otoczenia. I tak oto przechodzę do tematu sygnalizowanego przez wielu rozmówców pana Urbanka. Otóż Tyrmand w przedmowie do "Dziennika 1954r.", wydanego już na emigracji, stwierdza że nie wprowadził żadnych zmian w pierwotnych zapiskach. Wielu znajomych Tyrmanda to kwestionuje. I jestem skłonna im wierzyć, ponieważ uważam, że pisarz miewał skłonności do konfabulacji, aby skutecznie się promować. Na przykład w jednym z wpisów w "Dzienniku 1954r." Tyrmand wspomina o uprawianiu seksu z Bogną mającą, według niego, wtedy lat "szesnaście i coś tam jeszcze". Tymczasem Bogna (właściwie Krystyna Okólska) w rozmowie z Ubrankiem, stwierdza, że zaczęła współżycie z Tyrmandem, gdy skończyła 18 lat. Mamy słowo przeciwko słowu, ale ja wierzę Bognie. Jestem przekonana, że gdyby Tyrmand uprawiał seks z niepełnoletnią nastolatką, plotki o tym fakcie szybko by obiegły stolicę, a władza ludowa nie przepuściłaby takiej okazji, aby móc zdeprecjonować, a następnie pozbyć się kontestującego bunt Tyrmanda. Z całą pewnością, po pokazowym procesie, pisarz trafiłby do celi z zarzutami o seksualne wykorzystywanie nieletniej i nieobyczajne zachowanie. Inni rozmówcy Urbanka, którzy byli blisko z Tyrmandem, twierdzą że pisarz czytywał im na bieżąco fragmenty powstających notatek zamieszczanych w "Dzienniku 1954r." i są pewni, że niektórych stwierdzeń tam nie było, bo zostały dodane już w czasie pobytu Tyrmanda na emigracji. Osoby, które w 1954 roku przyjaźniły się z pisarzem, a później się z nim pokłóciły są zdziwione, bardzo nieprzyjemnymi opiniami Tyrmanda na swój temat i twierdzą, że gdy byli w dobrej przyjaźni, pisarz nie mógłby tak źle o nich pisać. Te wpisy również musiały być zamieszczone później. I na koniec próba wyjaśnienia tytułu książki M. Urbanka. Dlaczego jest taki i co oznacza? Nie zawiera on z pewnością opinii i oceny Tyrmanda, gdyż pan Urbanek w swojej książce powstrzymywał się od wyrażania takowych. Słowo "Zły" jest raczej przywołane jako tytuł powieści, której wydanie było dla Tyrmanda punktem zwrotnym i zaważyło na jego dalszych losach. Opublikowanie tej powieści było sukcesem pisarza, ale dość szybko poskutkowało dwuletnim zakazem druku obejmujacym wszelkie publikacje Tyrmanda, co było jednym z istotnych powodów jego emigracji.