Aleksy Tołstoj jest wybitnym przedstawicielem malarstwa rodzajowego w literaturze. Jego wielka powieść (nieukończona) „Piotr Pierwszy” jest niezwykle rozbudowaną i pełną barwy panoramą Rosji. Panorama ma to do siebie, że obejmuje przekrojowo wiele wątków, przedmiotów, wydobywa je z cienia, eksponuje. Tak i czytelnik niczym w wielkim muzeum sztuki obchodzi posągi, podziwia obrazy zbliża do nich wzrok, oddala się mruży oczy. W książce Tołstoja przewodnikiem pozostaje autor, który nie tyle kojarzy się z twórcą świata co właśnie z oprowadzaczem po panoramie rosyjskiej historii, rosyjskiego Momentu Dziejowego. Od pierwszych sal, gdy budzi się, kiełkuje z ciężkiego czarnoziemu – nowy – człowiek rosyjski, odrzuca zaśniedziały kaftan z pradawnych wieków wielkości Rurykowiczów – idziemy. Poprzez mozolne upadki, jak w Drodze Krzyżowej, przez pozorne zauroczenia, wielkie i niespełnione nadzieje, poprzez zaganianie kańczugiem, do nauki do pracy do kultury europejskiej – idziemy zaczerpując świeżego powiewu odpowiedzialności kreatorów wielkiego imperium. Tryumfu materialnego, bitwy pod Połtawą – Tołstoj opisać nie zdążył. Ale opisał tryumf ducha, przełom – opisał to, co kształtuje współczesny patriotyzm rosyjski, świadomość, że dokonał się marsz ku wielkości.
Ta wielkość jest kształtowana przez krwiste postacie – chłopów schodzących z pieca, szlachtę golącej brody, Worobiowa, który ganiony za pracę kowala, za brak ambicji – rozumie. Rozumie, że czas podjąć wielkie wyzwanie historii rzucone przez startera – Piotra I, którego poznajemy jako młodego chłopca, jesteśmy z nim w czasie dojrzewania i trudnych rządów. Poznajemy miłości jego życia, skłonności, wady i zalety. Poznajemy go w walce o wielkie idee, których twórcą wcale nie był. Był za doskonałym i konsekwentnym praktykiem.
Poloników znajdziemy wiele – Polska znajduje w tej chwili w dobie upadku, postacie historyczne są karykaturami. Prawdopodobnie czasy zastały ich takowymi. Uderza obraz partykularyzmu, wyczynowej i upojnej oligarchii magnackiej, która jest silna lecz coraz słabsza. Polscy panowie choć zachodni dla Rosjan są godni pogardy. Starsi bracia w dążeniu ku doskonałemu zachodowi ponieśli porażkę, nie obudzili się, nie znaleźli wielkiego na miarę Piotra reformatora. Stąd właśnie w pościgu dziejowym ku 1795 roku Rzeczpospolita stała zwierzyną a Rosja – myśliwym. Narracja jest znakomita, książka trzyma w napięciu, postaci są niezwykłe – wyraziste i ciekawe. Mnogość wątków nie pozwala się nudzić. Walory poznawcze wielkie – od ciekawostek dnia codziennego po opisy bitew i wydarzeń podręcznikowych. „Piotr Pierwszy” ciągle czeka na godną ekranizację – tymczasem polecam zatopić się w lekturze i zafascynować rosyjską duszą odbitą niewyraźnie w szklanicy wódki i otuloną w ciało nagiej hrabiny Wołkowej na futrze z syberyjskich soboli!

Aleksy Tołstoj jest wybitnym przedstawicielem malarstwa rodzajowego w literaturze. Jego wielka powieść (nieukończona) „Piotr Pierwszy” jest niezwykle rozbudowaną i pełną barwy panoramą Rosji. Panorama ma to do siebie, że obejmuje przekrojowo wiele wątków, przedmiotów, wydobywa je z cienia, eksponuje. Tak i czytelnik niczym w wielkim muzeum sztuki obchodzi posągi, podziwia...