W swojej monografii „Manicheizm średniowieczny” podjął się Steven Runciman ukazania dziejów ruchów dualistycznych w Europie wieków średnich. Wyszedłszy od antycznych, gnostycznych korzeni przebywa z herezjami swoistą drogę ze wschodu na zachód (taki bowiem kierunek rozprzestrzeniania się przyjmowały zawsze ruchy dualistyczne): od ormiańskich paulicjan, przez bułgarskich bogomiłów, bośniackich patarenów aż po najbardziej znanych południowofrancuskich katarów. Na ile to możliwe, omawia ich historię oraz teologię. Wszystkie wspomniane wyżej ruchy uważa Autor za przejaw jednej, trwającej przez wieki koncepcji, która – choć wywodząca się z prostej refleksji nad problemem zła w świecie – rozwijała się silniej w określonych warunkach. Upatruje ich Runciman w poczuciu specyfiki narodowościowej wyróżniającej Akwitańczyków, Bułgarów, czy Bośniaków od ich sąsiadów. Dostrzega też duże znaczenie kontaktów Europy z bizantyńskim wschodem. Analiza omawianych przykładów średniowiecznego manicheizmu pozwala również zrozumieć pewne procesy, które zaszły później, np. szybką islamizację Bośni. Autor posługuje się klarownym językiem, jest w swoich wywodach zrozumiały. Nie tropi siłę sensacji, zwalcza nawet nierozsądne próby wiązania kataryzmu z okultyzmem czy buddyzmem. Nie bawi się ani w antyklerykalną krytykę Kościoła, ani w niepotrzebną apologię inkwizycji. Książka niniejsza z pewnością jest dobrym źródłem informacji dla osób zainteresowanych dziejami kultury religijnej średniowiecznej Europy.

Tomasz Babnis

W swojej monografii „Manicheizm średniowieczny” podjął się Steven Runciman ukazania dziejów ruchów dualistycznych w Europie wieków średnich. Wyszedłszy od antycznych, gnostycznych korzeni przebywa z herezjami swoistą drogę ze wschodu na zachód (taki bowiem kierunek rozprzestrzeniania się przyjmowały zawsze ruchy dualistyczne): od ormiańskich paulicjan, przez bułgarskich...