Pomimo bardzo ciekawego pomysłu na sztukę i problemu, który podejmuje Autor, w ostatecznym rozrachunku książka rozczarowała mnie. Zawiedzione oczekiwania były tym większe, że przed lekturą "Wizyty starszej pani" przeczytałam wiele pozytywnych opinii na jej temat.

Sztuka swą konstrukcją nawiązuje do antycznej tragedii i porusza takie toposy jak: wina i kara, sąd i przeznaczenie, czy krzywda i zemsta.

Motorem całej akcji jest swoista vendetta tytułowej starszej pani za doznane w młodości krzywdy. Claire Zachanassian niczym antyczna Medea jest bezwzględna i pozbawiona skrupułów, obce jest jej uczucie litości i przebaczenia. Uważa, że wszystko można kupić. Mówi o tym w ten sposób:

"Człowieczeństwo, moi panowie, jest podporządkowane giełdzie milionerów, jeśli ktoś rozporządza takim kapitałem jak mój, stać go na stworzenie sobie własnego ładu świata. Świat ze mnie zrobił dziwkę, teraz ja zrobię z niego burdel. Kto nie może bulić, a pragnie uczestniczyć w rozkoszach życia, ten musi zgiąć kark. Wy pragniecie uczestniczyć w rozkoszach życia. Uczciwy jest tylko ten, kto płaci. A ja płacę. Miastu Güllen – za morderstwo, koniunkturą – za jednego trupa".*

Smutne jest to, że rzeczywiście, w odniesieniu do miasteczka Güllen nie znalazł się żaden choćby jeden sprawiedliwy, który nie uległby mamonie, presji tłumu i zaprzeczyłby jej słowom. Bo choć na początku rzeczywiście wydaje się, że mieszkańcy są oburzeni niemoralną propozycją, to z biegiem czasu pokusa okazuje się dla nich zbyt wielka. Ulegają jej również ci, którzy powinni stać na straży porządku i ideałów: Nauczyciel, Policjant, Pastor i Burmistrz. Jak na ironię, najwięcej cech ludzkich wykazuje tutaj ten, który w młodości sprowadził na swoją przyjaciółkę nieszczęście, a teraz stał się celem jej zemsty i ofiarą - Alfred Ill. Widzi on moralny upadek innych i biernie poddaje się wyrokowi, na jaki go skazują.

Dürrenmatt w Adnotacji do swojej tragikomedii dodaje, że nie jest pewien, jak on sam zachowałby się w takiej sytuacji. Ukazuje to tak, jakby nie było innego wyjścia, aby zmienić swój los. W którymś momencie padają przecież słowa, że nędza, w której żyją bohaterowie (zamknięte fabryki, brak inwestycji...) jest spowodowana również przez miliarderkę, bo to ona wszystko wykupiła i blokowała rozwój miasta. Czy wyjazd z Güllen również nie był możliwy? Dürrenmatt pomija i tę okoliczność, i upraszcza sytuację.

Dopatrzyłam się też w "Wizycie starszej pani" ukrytego dna. Samą nazwę miasteczka można swobodnie przetłumaczyć jako Gnojowisko. Należałoby się więc zastanowić, czy czegoś ta nazwa nie sugeruje? Czy to, że ludzie, którzy najpierw w zmowie milczenia pozwolili na skrzywdzenie młodej dziewczyny, a następnie po 45 latach znów wydają wyrok, tym razem na zamordowanie swojego mieszkańca, nie są raczej nieszczęśliwą koincydencją w jednym miejscu? Tak wielu w jednym miasteczku bez kręgosłupa moralnego? Same gnojki, nomen omen. Kto oceni ich i Claire Zachanassian z kolei? Kto wymierzy sprawiedliwość za to, co zrobili?

Mocno obniżam ocenę książki za potężne uproszczenia i czarno-białe, a raczej prawie same szwarccharaktery. Oczekiwałam czegoś więcej, choćby czegoś w rodzaju moralitetu, jakiejś nauki. Po przeczytaniu zaś tego dramatu i braku jasnej deklaracji po czyjej stronie opowiada się Autor, można rzeczywiście zwątpić w rodzaj ludzki. Czy naprawdę o to chodziło Dürrenmattowi?

Książkę polecam, aczkolwiek średnio entuzjastycznie.

* Friedrich Dürrenmat - Wizyta starszej pani, PIW, Warszawa 1988

Pomimo bardzo ciekawego pomysłu na sztukę i problemu, który podejmuje Autor, w ostatecznym rozrachunku książka rozczarowała mnie. Zawiedzione oczekiwania były tym większe, że przed lekturą "Wizyty starszej pani" przeczytałam wiele pozytywnych opinii na jej temat.

Sztuka swą konstrukcją nawiązuje do antycznej tragedii i porusza takie toposy jak: wina i kara, sąd i...