Marian Małowist należy dziś do niesłusznie zapomnianych naszych historyków XX wieku (z problemem tym spróbował trochę powalczyć Tomasz Siewierski w znakomitej pracy o szkole Małowista, która ukazała się kilka lat temu). Dlaczego niesłusznie? Otóż dlatego, iż nietuzinowy ten badacz był bodaj najwszechstronniejszym polskim historykiem w poprzednim wieku, o ile nie w ogóle. Rozpiętość jego tematycznego portfolio jest niebywała.
Zaczynając od końca działalności Małowista wymienię dla przykładu: monografię o Tamerlanie i jego imperium, świetną pracę o konkwistadorach portugalskich wydaną w serii "ceramowskiej", pionierskie na naszym gruncie publikacje odnoszące się do dziejów Afryki, paralele rozwoju gospodarczego wschodniej i zachodniej Europy u schyłku średniowiecza i początku epoki nowożytnej, badania nad rozwojem rzemiosła we Flandrii i Niderlandach w późnym średniowieczu oraz wyjątkową w naszej historiografii książkę o genueńskiej kolonii na Krymie - Kaffie i problemowi wschodniemu (tureckiemu) w drugiej połowie XV wieku.
Warto również dodać, że wspólnie ze swą małżonką, wybitną badaczką starożytności Izą Bieżuńską-Małowist, napisał on popularno-naukową historię niewolnictwa, jako problemu cywilizacyjnego w aspekcie dziejów człowieka. Na koniec tej krótkiej prezentacji autora wypada wspomnieć, iż miał on wielki wpływ na naukę historii w Polsce po II wojnie światowej, także poprzez swoich uczniów, wśród których wymienić można takie tuzy jak: Bronisław Geremek, Henryk Samsonowicz, Benedykt Zientara, czy wreszcie Janusz Tazbir.
Jego szerokie kontakty i znajomości w świecie nauki (sam wielki Fernand Braudel, twórca szkoły Annales, utrzymywał z naszym historykiem kontakty naukowe, i nawet cytował jego prace w swym pomnikowym dziele o Morzu Śródzmiemnym w okresie Filipa II),a także biegła znajomość wielu języków, pozwalały na otwieranie furtek młodym adeptom nauki, którzy pod pieczą Małowista szlifowali swój warsztat.

Największym problemem Małowista, jak się szybko okazało w okresie między wojnami, było jego pochodzenie. Jako polski Żyd, miał on ogromnie skomplikowaną drogę kariery w godnych pożałowania czasach późnej "sanacji". Mimo tego, a może właśnie dzięki temu, jego postawa i zdolności, tak bardzo wystawione na niesprzyjające okoliczności, dały naszej nauce historycznej wiele pierwszorzędnych dzieł. Pierwszym spośród nich, wydanych w formie książkowej w 1935 roku jest praca o Sztokholmie i jego polityce handlowej u schyłku średniowiecza. Ma ona wielojęzyczną, co oczywista głównie skandynawską, podstawę źródłową, i była w swoim czasie dosyć egzotyczną pozycją na polskim rynku wydawniczym (swoją drogą, jest tak i dziś).
Skandynawistyka w naszym kraju w pierwszej połowie XX wieku nie była polem dla szerokich prac badawczych. Niewiele się działo w tym zakresie. Dlatego też, ukazanie się pracy Małowista można uznać za wydarzenie.
Niestety z punktu widzenia dzisiejszego czytelnika książka ta jest mało strawna. Przede wszystkim mocno kuleje kompozycja jej treści. Zaczynanie wywodu od szczegółowych danych źródłowych dotyczących handlu Sztokholmu, i szerzej Szwecji, z Hanzą (przede wszystkim) i Niderlandami, oraz drobiazgowe, a przy tym mocno hipotetyczne (czego autor nie ukrywa) dywagacje o problemach gospodarczych tamtego okresu, może każdego, nawet trochę obeznanego z dziejami Skandynawii, wybić z czytelniczego nastroju. Pozostawienie na ostatni rozdział zarysu tła politycznego w obszarze Morza Bałtyckiego i kilku informacji z historii krajów zmagających się ze sobą o preponderancję handlową w ówczesnym świecie północnej Europy, jest zabiegiem bardzo nietrafnym. Pal licho już, że aby przebrnąć przez ten końcowy rozdział, należy mieć sporo wiadomości o tej materii, inaczej można się zupełnie pogubić.
Reasumując, jest to najgorsze z dzieł Mariana Małowista, z jakimi miałem do czynienia, aczkolwiek tematyka, która jest mi bardzo bliska, nie pozwoliła na ciągłe odkładanie tej lektury ad Calendas Graecas.

Marian Małowist należy dziś do niesłusznie zapomnianych naszych historyków XX wieku (z problemem tym spróbował trochę powalczyć Tomasz Siewierski w znakomitej pracy o szkole Małowista, która ukazała się kilka lat temu). Dlaczego niesłusznie? Otóż dlatego, iż nietuzinowy ten badacz był bodaj najwszechstronniejszym polskim historykiem w poprzednim wieku, o ile nie w ogóle....