Z pewną dozą nieufności odnoszę się do wszelkich „pamiętników” ukochanych autorów napisanych przez współczesnych amerykańskich pisarzy. Zwłaszcza jeśli pisarzami zaczynają być przy publikacji wspomnianych „pamiętników”. Ponieważ jednak miłośnikowi Jane Austen nie wypada nie znać takowej pozycji o życiu autorki, a podobny eksperyment na wielkim ekranie (to jest "Zakochana Jane" Juliana Jarrolda) wypadł całkiem pomyślnie, postanowiłam się skusić.

Fabuła owego pamiętnika koncentruje się wokół dwóch wątków: tajemniczej i nieznanej badaczom historii miłosnej Jane oraz jej dążeniom do spełnienia pisarskich aspiracji. I o ile o tym drugim temacie czyta się dość przyjemnie, o tyle pierwszy jest zlepkiem fabuł Austen, ze szczególnym naciskiem na "Rozważną i romantyczną".
I tak oto cała historia rozpoczyna się od niefortunnego wypadku Heroiny (Perswazje), którą ratuje Ukochany, przez nieudany piknik (Rozważna i romantyczna), tęsknotę i odkrycie, że Ukochany ma Narzeczoną (Rozważna i romantyczna) wycieczkę z zaprzyjaźnioną rodziną, wizytę u pewnego gadatliwego pastora i zwiedzanie posiadłości Niedoszłego Ukochanego przeciągnięte do jego niespodziewanego powrotu (Duma i uprzedzenie), aż po zmianę obiektu zainteresowań przez Narzeczoną, umożliwiające Heroinie i Ukochanemu połączenie się (Rozważna i romantyczna), które niestety uniemożliwia fakt, że nowy obiekt okazuje się łajdakiem (każda powieść), a bankructwo rodu Ukochanego zmusza go jednak do powrotu do Narzeczonej. Całość uzupełniona do smaku różnymi drobnymi scenami ze wspomnianych i innych powieści Jane Austen. I choć z jednej strony przyjemnie patrzeć, jak ta niby-rzeczywistość wkracza do wyobraźni Jane i zostaje przez nią przeniesiona na grunt powieści, to kiedy opuścimy płaszczyznę fikcji na rzecz rzeczywistości, pojawiają się dwa problemy: po pierwsze, musimy przyjąć, że wspomniana i ceniona wyobraźnia Austen to nic innego jak efekt obfitego w zabawne zdarzenia życia; i po drugie - znacznie gorsze - że wyobraźnia pani Syrie James nie ma czytelnikowi zgoła nic do zaoferowania. A choć lubię wracać do dobrze sobie znanych historii, to nie lubię ich czytać w czyimś innym wykonaniu. Zaś powieść James, mimo że przyjemnie gra z utworami Austen i jej życiorysem, niewiele nowego wnosi.

Oczywiście autorce należy się pochwała za próbę zachowania realiów historycznych, krajobrazu epoki i prawdopodobieństwa historycznego. Ale to pochwały pod adresem biografa; natomiast jako pisarz Syrie James się nie sprawdza. Jej postacie są bardzo mało samodzielne, stanowią pewne połączenia lub całkowite kalki bohaterów powieści Austen. Pewną przyjemną odmianą jest Isabella, ale i ona nie jest postacią autorską.
Również tok fabuły pozostawia wiele do życzenia. Opowieść zostaje ujęta w podwójną klamrę: rozpoczyna się i kończy wstępem rzekomego redaktora pamiętnika; kolejne klamry - już ujęte w rozdziały - to partie narratora-Jane bliskiej śmierci, powracającej po latach we wspomnieniach do swojej własnej historii miłosnej. Ale o ile zakończenie ujęte zostaje w ostatnim rozdziale, o tyle pierwszy to zarówno refleksja owej dorosłej Jane, jak i początek samej historii, a właściwie wstępu do niej, który rozciąga się na kilka rozdziałów. Pani James ma zresztą tendencję do dziwnego podziału na rozdziały albo - czego naprawdę nie lubię - urywania dialogu w jednym rozdziale, po to, by w następnym - zamiast kontynuować - przywoływać go na przykład jako relację skierowaną do innego bohatera. Być może u kogoś faktycznie to wywołuje uczucie wzrostu napięcia; mnie tylko denerwuje. Poza tym znaczna część powieści jest nieprzyzwoicie rozwleczona, podczas gdy koniec następuje szybko, gwałtownie (w dość bzdurnym dialogu, dodajmy, nieprzystającym równie dowcipnej i ironicznej bohaterce jak Jane Austen) i urywa historię, która zostaje jedynie podsumowana w partii narracyjnej starej Jane.
Jednak największym minusem dla prawdziwych miłośników prozy Austen będzie język „Pamiętników”. Autorka wybrała, dość niefortunnie, formę narracji pierwszoosobowej, z perspektywy Jane. I owszem, jest to narracja stylizowana na język XIX-wiecznej Anglii (choć dość ubogi i miejscami naiwny, zwłaszcza w partiach dialogowych), ale z pewnością nie jest to żywy, dowcipny styl Jane Austen. Prześwituje on momentami w tych fragmentach, które są mocno inspirowane dziełami Jane Austen, ale znaczna część książki po prostu nie oszuka czytelnika Austen co do prawdziwości owych "Pamiętników". A szkoda.

Jednak największą wadą książki jest sposób organizacji tekstu i samo wydanie. Przede wszystkim intryga jest nazbyt spiętrzona. Sam fakt, że w opowieści o losach Jane Austen pojawiają się nawiązania do jej książek (które są jednocześnie inspirujące - dla James - i inspirowane - przez rzekome zdarzenia z życia Austen!), zaś o wszystkim opowiada stara Jane, w zupełności wystarcza. Tymczasem do tego mamy fałszywego redaktora, który zapewnia nas o autentyczności pamiętników, a później samą autorkę, która jednak temu zaprzecza. Zupełnie zbędny zabieg.
Kolejna sprawa to wszelkie "dodatki" do tekstu. Drzewo genealogiczne, spis utworów i kalendarium życia Austen są jak najbardziej przydatne. Jestem w stanie zrozumieć ideę zamieszczenia wywiadu z autorką (choć dla mnie nie jest ona na tyle wybitnym autorytetem, żeby było to bardzo potrzebne) czy cytatów z Austen (dziękuję, wolę wybrać sobie własne ulubione). Ale „Wskazówki dla czytelników” będące listą tematów do dyskusji czy przemyśleń o lekturze to już czysty kretynizm; szkoda, że nie zamieszczono odpowiedzi, wtedy już jakikolwiek wysiłek intelektualny byłby czytelnikowi zbędny.

„Pamiętniki Jane Austen” są więc nie najgorszą lekturą; czyta się je stosunkowo szybko i przyjemnie, zwłaszcza gdy lubi się klimat XIX-wiecznej powieści angielskiej skupionej na życiu ziemiaństwa. Są też całkiem niezłą opowieściach o początkach pisarskiej kariery Jane Austen. Ale tym, którzy będą poszukiwali jej daru obserwacji i umiejętności błyskotliwego pisania o ludzkich słabostkach, czegoś w tej książce z pewnością zabraknie.

Z pewną dozą nieufności odnoszę się do wszelkich „pamiętników” ukochanych autorów napisanych przez współczesnych amerykańskich pisarzy. Zwłaszcza jeśli pisarzami zaczynają być przy publikacji wspomnianych „pamiętników”. Ponieważ jednak miłośnikowi Jane Austen nie wypada nie znać takowej pozycji o życiu autorki, a podobny eksperyment na wielkim ekranie (to jest "Zakochana...