Wojenne losy można rozpatrywać w kontekście relacji ofiara–tyran, ponieważ w takim czarno-białym postrzeganiu ludzkich zachowań łatwiej je oceniać. Proste jest osądzenie SS-mana, który wyrywał dzieci matkom i podrzucał je dla zabawy, podczas gdy jego kolega strzelał do nich jak do kaczek. To bez wątpienia musiał być zły człowiek. Za to matka, która się z nim szarpała, broniąc swego dziecka, i w efekcie poniosła śmierć, bez zastanowienia będzie oceniona jako osoba dobra. Takie zachowania nie wymagają dłuższej refleksji przy opiniowaniu, choć z psychologicznego punktu widzenia są niezwykle ciekawym obrazem człowieczeństwa. Co jednak z tymi, których wojenne wybory nie były tak jednoznaczne?

Joanna Ostrowska porusza temat prostytucji przymusowej w czasie drugiej wojny światowej. Słowo „przymusowa” jest tutaj kluczowe, bo choć przedmiotem transakcji stawało się ciało, zapłatą za nie było najczęściej jedzenie, a czy można mówić o wolnym wyborze wobec głodującej osoby, której oferuje się chleb za stosunek seksualny? Po ten chleb wyciągano ręce pozornie dobrowolnie, bo przecież można było go nie przyjmować. Ci, którzy te ręce wyciągnęli, zostali napiętnowani jako kolaboranci, jako nieetyczni i nielojalni wobec swoich rodaków i towarzyszy niedoli, z której wykupowali się, poświęcając własne ciało i godność.

Nie jest to literatura barwna ani tym bardziej sensacyjna. Jeśli ktoś poszukuje poruszających biografii więzionych w domach publicznych osób, opisów brutalności mężczyzn wobec kobiet, gwałtów czy zezwierzęcenia, nie znajdzie tego w tej książce. „Przemilczane. Seksualna praca przymusowa w okresie II wojny światowej” jest wynikiem żmudnej pracy autorki nad ukazaniem obrazu człowieczeństwa, ani dobrego, ani złego. Seksualność została ukazana w warunkach wojny jako część przemysłu wojennego, kiedy cierpienie przyjęło formę bezosobową. Żeby przetrwać, by ochronić resztki swojej godności, trzeba było wyzbyć się emocji, zepchnąć je na dalszy plan, zacisnąć zęby i dostosować do tego, co przynosił los.

Autorka dokonała analizy procesu tworzenia domów publicznych dla SS-manów, Wermachtu, robotników przymusowych czy więźniów obozów koncentracyjnych. Istnieje duża liczba dokumentów opisujących plany rozmieszczenia burdeli w wielu miastach, raporty i dane archiwalne, brak jednak relacji ludzkich. Jeśli nawet udało się znaleźć kogoś, kto miałby tu coś do powiedzenia, byli to w większości mężczyźni, którzy nie przyznawali się do korzystania z usług tych burdeli, ale podawali relacje kolegów i znajomych. Kobiety znajdujące się w nazistowskich domach publicznych na terenach okupowanych pozostają anonimowe. Zostały osądzone, zaklasyfikowane jako rozpustne i jeśli tylko udawało się je po wojnie zdemaskować, ponosiły karę, którą wymierzali im rodacy. Zatem głodnemu kromka chleba powinna wydawać się obrzydliwa, jeśli ma płacić własnym ciałem? Co jednak, jeśli te kobiety były trzymane w burdelach siłą, bite za nieposłuszeństwo i karane brakiem jedzenia? Czy można było zrezygnować z takiej „pracy”, jeśli zostało się gruntownie przebadanym w celu wykluczenia chorób wenerycznych? Takie badania stanowiły inwestycję w towar i z pewnością nie można było zdecydować o sobie, jeśli w nazistowskiej machinie wojennej przeznaczono komuś prostytucję.

Książka ta poruszyła mnie, dała do myślenia, podając w wątpliwość postrzeganie wojny jako starcia dobra ze złem. Mimo że jest przepełniona suchymi faktami i danymi statystycznymi, a konkretne ludzkie losy stanowią jedynie formę dopełnienia opowiadanej historii, czytało mi się bardzo dobrze, nie byłam ani trochę znużona i właściwie tę dość obszerną książkę pochłonęłam w dwa dni. Zanim jednak ktoś postanowi sięgnąć po „Przemilczane…”, niech się dwa razy zastanowi, czego tak naprawdę oczekuje. Dla tych, którzy chcą poszerzyć swoją wiedzę o drugiej wojnie światowej, będzie to bogate źródło informacji, dla poszukiwaczy przygód i sensacji książka ta może okazać się nieodpowiednia.

Izabela Straszewska