Pod względem treści i zawartych w niej informacji ta książka zasługuje co najmniej na 7/8 gwiazdek. To niezwykle dogłębny reportaż o rzekomej wolności, która nigdy nie nadeszła, o pokazywaniu innego - bardziej świadomego, mniej opresyjnego - świata za szklaną szybą i zamykaniu własnych obywateli w klatce, z której można tylko podziwiać wąskie przesmyki światła przecinające mrok istniejącego, niezidentyfikowanego reżimu.

Trudno jednak się tę książkę czyta, bo jest swego rodzaju dziwaczną hybrydą artykułu naukowego i literatury pięknej. Mamy bohaterów, ale nawet ściąga znajdująca się na początku książki nie pomaga w objęciu umysłem życiorysów poszczególnych postaci, bo ich losy bezustannie przecinane są rozwlekłymi opisami koncepcji psychologicznych, filozoficznych, a także zagadnieniami związanymi z tematyką LGBT. Bohaterowie na początku też wydają się całkiem zwyczajni, ale w miarę lektury wszyscy okazują się być starannie dobrani i są powiązani ze znaczącymi zdarzeniami dotyczącymi współczesnej Rosji (jak choćby córka Borysa Niemcowa; Liosza, będący postacią kluczową dla wątku LGBT, a Sierioża jest wnukiem Jakowlewa). Ich życiorysy giną jednak w nadmiarze informacji, a ogrom danych dotyczących ich krewnych i znajomych sprawia, że powiązanie wszystkich tych postaci z ich losami na tle wszystkich dogłębnie opisywanych zdarzeń jest szalenie wymagające. Przede wszystkim: wszystkiego jest w tej książce moim zdaniem za dużo, co tak naprawdę utrudnia wybranie tego, co najważniejsze. Być może to dobra pozycja dla pasjonatów tematu, osób doskonale obeznanych z rosyjskim światkiem politycznym i osób żywo zainteresowanych polityką prezydenta tego kraju. Ja od wielu lat interesuję się totalitaryzmem, ale ta książka to było po prostu zbyt wiele.

Mam wrażenie, że moje oczekiwania względem tej książki nieco się rozminęły z tym, co w rzeczywistości trafiło w moje ręce. Na pewno rzuca ona zupełnie nowe światło na kwestię zajęcia kolejnych terytoriów przez Rosję, toczący się na wschodzie konflikt czy prowadzoną politykę - m.in. kwestię rzekomych wolnych wyborów. Nietrudno jednak zauważyć, że w obiektywne fakty wkrada się dużo nienawiści i subiektywnych odczuć autorki, dlatego mało tutaj głosów sprzecznych z jej teorią (w książce pojawia się zaledwie jedna postać popierająca Putina, co trudno uznać za zrównoważony głos w tej dyskusji). A trochę szkoda.

Pod względem treści i zawartych w niej informacji ta książka zasługuje co najmniej na 7/8 gwiazdek. To niezwykle dogłębny reportaż o rzekomej wolności, która nigdy nie nadeszła, o pokazywaniu innego - bardziej świadomego, mniej opresyjnego - świata za szklaną szybą i zamykaniu własnych obywateli w klatce, z której można tylko podziwiać wąskie przesmyki światła przecinające...