Tematyka wojenna jest tym, co charakteryzuje większość książek Johna Boyne’a. Jego najbardziej znany „Chłopiec w pasiastej piżamie” czy nowszy „Chłopiec na szczycie góry” dotyczą drugiej wojny światowej i zderzenia dziecięcej niewinności z niewyobrażalnym złem. W powieści „Zostań, a potem walcz” Boyne umiejscawia swojego bohatera w czasach pierwszej wojny światowej, skupiając się tym razem na konsekwencjach wojny dla funkcjonowania rodziny i traumie psychicznej w postaci nienazwanego jeszcze wtedy zespołu stresu pourazowego.

Autor specjalizuje się w opowiadaniu historii z perspektywy chłopca. Tym razem głównym bohaterem jest Alfie Summerfield. Nie jest on więźniem w Auschwitz ani chłopcem, który spotyka pasiastego kolegę. Nie jest też chłopcem, który mieszka pod jednym dachem z Adolfem Hitlerem. Nie jest nawet młodzieńcem, który trafia na dwór cara Rosji Mikołaja II, by opiekować się następcą tronu, młodym Aleksym, będąc przy tym świadkiem upadku Romanowów. Bohater jest po prostu Alfiem, zwykłym chłopcem żyjącym w Anglii, mających kochających się rodziców – Margie i Georgie – i miłych, życzliwych sąsiadów dookoła.

Kiedy ojciec Alfiego trafia na front, całe beztroskie rodzinne życie zaczyna się załamywać. Poza zwykłymi trudami, jak ciężar utrzymania domu w czasie wojny, długa praca matki, próby zarobku podejmowane przez chłopca, pojawiają się także inne zawirowania losu, jak chociażby przesiedlenie najbliższych sąsiadów na wyspę Mann ze względu na ich obce pochodzenie. Ale największym ciosem jest utrata kontaktu z ojcem i nieustanna obawa, że wydarzyło się coś gorszego nawet od śmierci na froncie.

Powieść czyta się bardzo szybko, bo jest to dobrze napisana i warsztatowo przemyślana konstrukcja. W tym przypadku jednak inwencja Johna Boyne’a wydaje się zanadto naginać rzeczywistość, wprowadzając do historii mało realne i wiarygodne wydarzenia. Dlaczego bowiem dwaj chłopcy spotykali się, nie zdając sobie sprawy ze znajdujących się między nimi więziennych krat? Dlaczego chłopiec miał znaleźć się pod opieką ciotki, która dziwnym trafem jest gospodynią w domu Hitlera? To zbiegi okoliczności oczywiście tworzą powieści Johna Boyne’a. W przypadku „Zostań, a potem walcz” zbieg okoliczności nie jest jednak tylko zamysłem, lecz dość nieprawdopodobnym staraniem małego chłopca. W efekcie czytelnikowi dość trudno uwierzyć w realność tej historii, zwłaszcza pod sam jej koniec. Nie zmienia to jednak faktu, że powieść udowadnia założoną tezę i wzrusza. Jest to bowiem piękna opowieść o miłości syna do ojca, o próbach utrzymania rodziny w jedności oraz o potędze wiary i miłości, która jest w stanie wszystko uleczyć.

„Zostań, a potem walcz” jest przeciętną książką Johna Boyne’a. Autor nie daje nam więcej niż we wcześniejszych dwóch powieściach czy w powieści „W cieniu Pałacu Zimowego”. Nawet jej ckliwy tytuł świadczy o słabszym charakterze. Ale być może po to autorzy piszą czasem słabsze powieści, aby na ich tle te lepsze dzieła, autorskie perełki, bardziej jaśniały. Mimo to dobry autor zawsze trzyma poziom, dlatego nawet słabszą powieść Boyne’a, taką jak „Zostań, a potem walcz”, czyta się z zainteresowaniem. A co ważniejsze, jej lektura skłania czytelnika do refleksji.

Monika Samitowska-Adamczyk