Ostatnio utwierdziłem się w przekonaniu, które żywię mniej więcej od czasu lektury „Bum!” gdzieś w połowie roku 2014 (choć czemu całą sprawę kojarzę właśnie z powieścią Mo Yana – nie mam najmniejszego pojęcia): takim mianowicie, że fabuły nie są mi do niczego potrzebne. Więcej nawet, moi drodzy Państwo: fabuły rzadko kiedy robią na mnie jakiekolwiek wrażenie (za to jeśli już, to oszałamiające; najbardziej zaskakującym dla mnie samego przypadkiem był „Uczeń skrytobójcy”, czytany niedługo po „Bumie!”, którego pochłonąłem bez opamiętania, mimo że to zdecydowanie nie moja literatura). Czytam jednak epikę hurtem (choć mogliby Państwo zarzucić mi, iż beznamiętnie – i mieliby sporo racji), bo znajduję w niej coś, czego gdzie indziej znaleźć nie mogę. W związku z tym ocenę „Mojej córki komunistki” z jej pretekstową fabułą mogę sprowadzić do jednej tylko kwestii: ile ma, cóż rzec, czegoś.

Zacznę może od drobnych wyjaśnień – nazywam wydarzenia przedstawione w powieści Agnieszki Wolny-Hamkało „pretekstowymi” dlatego, że można streścić je zdaniem brutalnie prostym: Anna rodzi się, Anna dorasta, Anna jest. Formowanie się protagonistki stanowi zdecydowanie najważniejszą oś tej historii, a wszystko, czego nie można powiązać z nią bezpośrednio (czyli, na przykład, przemiany polityczne w jej czasoprzestrzennej ojczyźnie) schodzi na plan bardzo daleki. Ta książka nie tyle opowiada o losach tytułowej kobiety, co po prostu nią jest.

To prowadzi z kolei do następnego pytania: czy Anna może zaciekawić czytelnika? Odpowiedź brzmi: tak, choć kwestia okazuje się nieco bardziej skomplikowana niż to jednosylabowe skinienie. Bo z bohaterką, jak to z każdym człowiekiem, różnie bywa. Najbardziej interesująco wypada bodaj jako dziecko – Wolny-Hamkało nieźle radzi sobie z opisem dziewczęcości, w którego zaniedbywaniu literatura ma naprawdę długą tradycję (a każde zerwanie z nią prowadzi do doskonałych skutków, czego dowodem choćby liczne pochwały dla „Wróżby” Agnety Pleilej), oraz skomplikowanej relacji na linii córka-rodzice (przede wszystkim ojciec). Potem Anna przemienia się w nastolatkę, co naturalnie prowadzi do pretensjonalności – i tutaj mam wobec autorki poważne zarzuty. Błyskawicznie bierze całą sprawę żenującej często młodości (szczególnie w wydaniu przekształcających się w intelektualistów wrażliwych jednostek) w nawias ciepłej, choć gorzkawej ironii, dzięki czemu unika rozegzaltowania – i dobrze! Tym samym jednak w dużym stopniu odcina się od emocji przeżywanych przez bohaterów, a te, będę przez chwilę szczery i tego samego domagam się od Państwa, należą do najsilniejszych w życiu; szkoda, że w „Mojej córce komunistce” autorka postanowiła mocno je przygasić.

U Anny przeboje zaczynają się później – wraz z dorosłymi romansami i zamykającym symbolicznie ich erę macierzyństwem. I tutaj Wolny-Hamkało odzyskuje impet z początkowej części powieści, szczególnie we fragmentach poświęconych związkom Anny ze starym pisarzem i Edwardem – tutaj jej wyjątkowy dar do operowania w średnich rejestrach, do trafnego komentowania prozy codzienności i opisu powoli wypalających się uczuć osiąga szczyty. Szkoda tylko tego zakończenia: zdecydowanie zbyt stonowanego.

Jak już narzekam, to jeszcze jedna rzecz: jedzenie. Tak, moi Państwo, jedzenie – podobno – jest ważnym elementem „Mojej córki komunistki”, bo Anna zajmuje się nim naukowo. Wątek jednak, podobnie jak ten poświęcony intelektualno-artystycznemu otoczeniu bohaterki, potraktowany zostaje bardzo pobieżnie. Kilka wzmianek na marginesach, kilka nieco ważniejszych dla fabuły wydarzeń, lecz teorii – bardzo mało. A przecież Hustvedt pokazała w doskonałym „Świecie w płomieniach”, że można połączyć ją z historią w bardzo zgrabną i dopasowaną całość.

„Moja córka komunistka”, mimo kilku wad, paru zaprzepaszczonych pomysłów oraz nie zawsze równego poziomu, to niezła powieść i zarazem kolejny w ostatnim czasie wart dostrzeżenia projekt polskiej pisarki wnikliwie opisujący kobiece doświadczenia. Jestem miłośnikiem takiej literatury, dlatego też powieść Agnieszki Wolny-Hamkało stanowiła dla mnie miłą przygodę.

Bartosz Szczyżański