Biografia, drodzy Państwo, nie jest moją literaturą; ze wszystkich literatur świata, jest nią najmniej – powieści gatunkowe i niegatunkowe, reportaże, eseje, książki naukowe i popularnonaukowe – to tak. Ale dokładne opisy pojedynczych żyć? Trudno zachować w nich równowagę pomiędzy hagiografią a szukaniem skandalu, a powiedzenie czegokolwiek więcej niż: „tak żył, tak żyła” to zadanie dla najbardziej utalentowanych autorów. Takich jak David McCullough, zdobywca dwóch nagród Pulitzera za biografie Henry’ego S. Trumana oraz Johna Adamsa.

Zacznę może od spowiedzi, czyli przyznania się do tego, iż o początkach awiacji przed lekturą wiedziałem tyle, co nic. Znałem oczywiście nazwisko Wrightów, zdawałem sobie sprawę, że dwoma najważniejszym ośrodkami eksperymentów były Stany Zjednoczone i Francja, ale poza tym – niewiele. No, jeszcze przybliżona data pierwszego lotu maszyny cięższej od powietrza, czyli absolutny początek dwudziestego wieku. Czy książka Davida McCullougha jakoś szczególnie tę wiedzę rozszerzyła?

I tak, i nie – co w moich oczach stanowi jedną z największych zalet „Braci Wright”. Amerykański historyk potrafi powstrzymać się przed tym, co tak wielu jego kolegom po fachu zdaje się najbardziej naturalnym zachowaniem, czyli zarzuceniem czytelnika całym mnóstwem dat, faktów i szczegółów. McCullough natomiast zdaje się skupiać na tym, aby dostrzec i dokładnie opisać rdzeń kluczowych dla ludzkości wydarzeń, a więc długoletnie prace nad samolotem i ich ostateczny efekt. Kreśli odmienne sylwetki Wilbura i Orville’a, sporo miejsca poświęca ich rodzinie oraz działalności poprzedzającej największe sukcesy, bardzo ogólnie opisuje obraz ówczesnej awiacji (bo ta, choć raczkowała, sama w sobie stanowi fascynujące zjawisko) – ale założył sobie, że opowie przede wszystkim o pierwszym locie Wrightów i cały czas o tym pamięta.

Dzięki temu „Braci Wright” czyta się lekko i przyjemnie. Do książki przeniknął duch początków wieku, czasu entuzjastycznych pionierów, kiedy wydawało się, że wszystko jest możliwe. Bohaterowie trafiają na kolejne problemy, które, zdaje się, bez trudu pokonują, a czytelnik od początku wie dokąd zmierzają. W tym kontekście, kontekście żywego, radosnego optymizmu, broni się kolejna decyzja McCullougha, aby dopiero w epilogu zająć się kłopotami Wrightów z prawem patentowym i przedwczesną śmiercią Wilbura.

Spróbuję, drodzy Państwo, odpowiedzieć na koniec na dwa pytania. Po pierwsze: kto nie powinien po „Braci Wright” sięgać? Miłośnicy detalicznego oraz analitycznego podejścia do historii, fani biografii obfitych w szczegóły i pełnych psychologizmu, wszyscy ci, którzy chcieliby się dowiedzieć wszystkiego zarówno o słynnym rodzeństwie, jak i warunkach, w jakich przyszło im żyć i tworzyć. Po drugie: kto w takim razie będzie z lektury zadowolony? Czytelnicy spragnieni emocjonującej, nieskomplikowanej – ale i niebanalnej – rozrywkowej wręcz opowieści o tym, jak to się stało, że człowiek zaczął latać.

Bartosz Szczyżański