Tomasz Grzywaczewski

Ciekawy zbiór reportaży z wędrówek i spotkań odbytych w połowie minionej dekady. Autor podróżował po (i wokół) ułomnych tworów para-państwowych powstałych w przestrzeni postsowieckiej. Naddniestrze, Abchazja, Donbas, Karabach, Osetia. Ale nie tylko, bo opisuje również dawne, wyobrażone lub niedoszłe terytoria ludzi żyjących w państwach, które uważają za nie swoje i obce. Bo oprócz państw, są tam też nieuznawane, podzielone lub rozproszone narody - Kurdowie, Gagauzi, Megrelowie, Adżarowie... Nieuznawane państwa Grzywaczewskiego to dysfunkcyjne, zapadające i cofające się przed wyzwaniami współczesności twory, utrzymujące swoich mieszkańców w pułapce wiecznej tymczasowości. Powstały przez imperialne carsko-sowiecko-rosyjskie wojny, intrygi i geopolityczne "szachy" (ale nie w znaczeniu Królewskiej Gry, tylko całkiem prymitywnego "szachowania" nawzajem jednych drugimi - "dziel i rządź"). Ale też przez całkiem oddolne, spontaniczne wybuchy nienawiści, pogromy i sięgające stuleci rachunki krzywd między sąsiednimi (przemieszanymi) narodami. Lektura pozwala miejscami przewartościować wyobrażone wcześniej proporcje pomiędzy jednym i drugim. Dla mnie osobiście szczególnie wyraźnie w przypadku konfliktu Gruzińsko-Abchaskiego. Polska publicystyka przez dziesięciolecia stawała jednoznacznie po stronie Gruzinów, usilnie przypinając im etykietę rzekomo "Europejskich i prozachodnich" (aż skoda komentować...) a drugim "konia trojańskiego Rosji". Pierwszych ubierano w wyimaginowane białe, drugich w czarne kapelusze i proszę - jak prosto *wytłumaczyło* się świat czytelnikom... Przeważająca część narracji to zarejestrowane rozmowy, żale i tyrady ludzi, którzy czują, że przez zły los, wojny, konflikty i politykę nie są u siebie. Albo "swojskość" na ich oczach jest rozkradana i sypie się w gruzy. Uchodźcy, przedstawiciele mniejszości, aktywiści, bojownicy. Co i raz ktoś zagada po polsku - bo mieszkał, studiował... Ze wszystkiego wyziera smutek: popadających w ruinę domów, sanatoriów i szpitali, straconych bliskich, tęsknoty za dawnym życiem, niemożliwej do pokonania tymczasowości, beznadziei i braku perspektyw, złych przeczuć. Od czasu spisania reportaży, jedna z tych nieuznawanych enklaw - Arcah zwany Górnym Karabachem, który w zapowiedziach swych mieszkańców miał trwać wiecznie - został już przemocą podbity, zlikwidowany i przepędzony...