Czym jest pamięć? Co decyduje o tym, że pewne sytuacje zapamiętujemy lepiej, a inne gorzej? Czemu różne osoby zapamiętują to samo wydarzenie całkiem inaczej? I czy skazani jesteśmy na to, że wszystkie nasze wspomnienia z czasem się zatrą? Takie pytania przynosi z sobą powieść Jonasa Hassena Khemiriego „Wszystko czego nie pamiętam”. To innowacyjna w swojej strukturze, wielogłosowa powieść o młodym mężczyźnie, który ginie nagle w wypadku samochodowym. Jak to się stało i dlaczego, tego próbuje dociec anonimowy autor, którego rozmówcami są bliscy chłopaka. Khemiri – jeden z najlepszych obecnie szwedzkich powieściopisarzy – na tej osnowie stworzył wyjątkową powieść o miłości, przyjaźni, zaufaniu i rzecz jasna, pamięci.

Głównym narzędziem, którym pracuje Khemiri we „Wszystko czego nie pamiętam” jest narracja. Historia zmarłego Samuela rozpisana jest na kilka głosów – o chłopaku wypowiadają się matka, byłe dziewczyny, sąsiad i najbliższy przyjaciel. Ich relacje przeplatają się, niejednokrotnie wykluczają, nadając powieści rytm i trzymając w napięciu. Dopiero suma ich wypowiedzi daje kompletny obraz tego, kim był Samuel, 26-letni Szwed o ciemnym kolorze skóry pracujący w urzędzie do spraw migracji. Syn, wnuk, przyjaciel, chłopak. Ten obraz nie jest jednak do końca spójny, a raczej jest niejednorodny. Te same sytuacje są różnie przedstawiane przez bliskich Samuela, tak jakby Samuel w oczach każdego z nich był nieco innym człowiekiem, z innymi emocjami. Padają zresztą słowa o dostosowywaniu się Samuela do innych ludzi. Inne sytuacje natomiast zacierają się już w pamięci opowiadających, a postać Samuela staje się coraz bardziej odległa. A co kryje się za tym, czego już nie pamiętają? Sam Samuel twierdził, że pamięć jest czymś wyjątkowym, bo pozwala nam pamiętać o tych, którzy odeszli, a są dzięki niej ciągle z nami. Pamięć była w jego życiu bardzo ważna – sam miał ją bardzo słabą, dlatego wiele rzeczy sobie notował, by je zapamiętać, a specjalne projekty: Fazy Pamięci i Bank Doświadczeń miały mu pomóc zapamiętywać ważne w życiu chwile. Tyle, że Samuel – według swoich bliskich – tak bardzo skupiony był na pogoni za nowymi przeżyciami i na celebrowaniu wspomnień, że nie potrafił żyć chwilą i doceniać teraźniejszości. W jego rwanym, odtwarzanym ze wspomnień bliskich życiorysie, jak w zwierciadle odbija się życie współczesnych dwudziestokilkulatków szukających swego miejsca w świecie, żądnych wrażeń, niespełnionych, trwających w pustych, nietrwałych relacjach z innymi. Czy taka postawa zgubiła Samuela, czy może to złamane serce albo zdrada przyjaciela doprowadziły do jego śmierci? Kto jest jej winien? Bo przecież ktoś być winny musi.

Poprzez sposób w jaki jest napisana, ta książka to zagadka. Khemiri skutecznie zasiewa ziarno niepewności, by czytelnik zastanawiał się czy ma do czynienia z historią prawdziwą (bo w końcu czyta się ją jak reportaż) czy zmyśloną i czy nie jest ona przypadkiem jakimś osobistym rozliczeniem się autora z przeszłością. Czy Khemiri oswaja w niej własne traumy? Z pewnością sama postać anonimowego autora, który spisuje wspomnienia o Samuelu jest tu niezwykle ważna. Bo szuka on prawdy nie tylko o Samuelu, ale także o sobie samym, co końcowo zdaje się być wręcz ciekawsze.

Warto przebrnąć przez chaotyczny początek powieści, by dać się uwieść tej wyjątkowej prozie, w której czuć dramatopisarski talent jej autora (Khemiri jest twórcą wielokrotnie wystawianych i nagradzanych sztuk). Trzyma w napięciu niczym thriller, porusza i w naprawdę prostych słowach mówi o rzeczach najważniejszych. Jest jednocześnie przykładem pozytywnego nowatorstwa, jakiego w literaturze powinno być więcej. Obiecuję, że to będzie książka, która nie da Wam o sobie zapomnieć zbyt szybko.

Malwina Sławińska