“Przybył obcy człowiek, a stał się wszechwładną siłą, która w duszy rządzi i świat sobą napełnia”*
Żeromski (1864-1925) to pisarz, którego nie doceniałem. Bo jak sztubak ma zachwycać się to galopem rytmu zdań, to stępem, piękną linią słów drgających w obecności kusztygania rannego powstańca, to zdaniami “krótkimi niby salwa” w miejsce potyczki na szabelki z dragonami? Cieszę się, że pozwolił mi to w swojej prozie autor dostrzec. Absolutnie, doskonale pozbawiona fantazmów, przesiąknięta cudownymi zdaniami - autor w jednym zdaniu odda aurę dnia - i widzi się ją i czuje całym sobą: “Czarodziejsko świeciło słońce”**45.

“Wierna rzeka” to opowieść o strachu i miłości, poświęceniu i Ojczyźnie. Temat banalny: powstaniec wracający z bitwy pod Małogoszczem, niejaki Józef Odrowąż co się księciem zowie, przygarnięty w niedoli zostaje przez anioła polskiego bez skrzydeł, któremu odda i zabierze wszystko, niejaką pannę Salomeę Brynicką, która w dworze niezdolskim sama, po wyjechaniu na bitwy ojca, żyje z Szymonem Podkurnikiem, gderą i przyjacielem. Ona opatruje jego rany, jest mu raz opiekuńczą Penelopą, wraz nieśmiałą Heleną. A wiele w poświacie subtelnej erotyki. Mało wyczuwalnej. Gorejącej niby krzak przed Mojżesza wzrokiem.

Tak błaha historia tak pięknie opowiedziana to sztuka najwyższa. Powiedzieć coś ładnie i prosto, oto maestria Żeromskiego.

* s. 223, Książka i Wiedza, 1971.
** s. 45.

“Przybył obcy człowiek, a stał się wszechwładną siłą, która w duszy rządzi i świat sobą napełnia”*
Żeromski (1864-1925) to pisarz, którego nie doceniałem. Bo jak sztubak ma zachwycać się to galopem rytmu zdań, to stępem, piękną linią słów drgających w obecności kusztygania rannego powstańca, to zdaniami “krótkimi niby salwa” w miejsce potyczki na szabelki z dragonami?...