Najbardziej znana i przełomowa książka prof. Baumana, wydana w 1989 roku, która odbiła się szerokim echem na świecie i doprowadziła do swoistej rewolucji jeśli chodzi o ocenę i interpretację Holocaustu w środowiskach socjologicznych.
W swoim dziele Bauman stara się udowodnić prostą tezę: Holocaust nie był chwilowym, irracjonalnym powrotem do barbarzyństwa, momentalnym szaleństwem pałających rasową nienawiścią Niemców i dowodem na niewystarczający postęp cywilizacyjny naszego europejskiego społeczeństwa. Wprost przeciwnie – stanowił on logiczna i pełnoprawną konsekwencję Nowoczesności i szczytowe stadium racjonalności Europejczyków. Shoah zaistniał nie tyle dzięki jakimś specyficznym cechom niemieckim, lecz ma swoje podstawy w naszej dzisiejszej, nowoczesnej i racjonalnej kulturze, bez której Zagłada nigdy by nie zaistniała. Dlatego jest to kwestia każdego z nas, a nie tylko Niemców i Żydów.
Bauman wskazuje na parę cech nowoczesności, które były niezbędne do przeprowadzenia Holocaustu. Najważniejsze to 1) nowoczesna wizja ideologiczna, czyli dążność do ‘absolutu’ (czy to raj komunistyczny czy utopia rasowa) i inżynieria społeczna, która usprawiedliwia takie działania; zamiłowanie do działań ładotwórczych i wiara w to, że świat dobry to świat kontrolowany i – co najważniejsze – w pełni przewidywalny oraz 2) konstrukcja biurokratyczna i administracyjna naszego społeczeństwa, która sprawia że wymiar moralny zostaje sprowadzony do kwestii technicznych i poprawnego wykonania swoich obowiązków przez jednostkę. Odpowiedzialność moralna zostaje zatracona w szeregu ‘pośredników’ między naszym czynem a jego konsekwencjami i końcowy rezultat naszych działań ucieka nam sprzed oczu. Wspaniałym przykładem na to są amerykańskie morderstwa za pomocą dronów.
Bauman wylicza szereg takich uzasadnień i wszystkie przyjmują charakter wyrzutu i oskarżenia pod adresem naszej cywilizacji, która oparta jest na kulcie racjonalności. Autor przekonująco pokazuje, że często zachowania moralne są zachowaniami irracjonalnymi, z kolei kierowanie się logicznym interesem i presji społecznej może być zbrodnicze. Jest to obalenie podstawowego paradygmatu socjologii – człowiek poza społeczeństwem jest dziki i niemoralny i to dopiero nacisk społeczeństwa czyni nas moralnymi. Shoah obraca to wyobrażenie w gruz – tutaj to społeczeństwo miało charakter deprawujący, a irracjonalny, ‘dziki’ popęd moralny był przejawem dobra. Dzisiaj może nie brzmi to tak kontrowersyjnie, ale to właśnie polski socjolog znacznie przyczynił się do obalenia tego socjologicznego ‘dogmatu’.
Tu dochodzimy do najważniejszej kwestii dla polskiego uczonego, czyli kwestii moralności. Bauman opiera się to na twórczości Emmanuela Levinasa i przekonuje, że moralność jest przedspołeczna i wynika z samego faktu Bycia-z-Innym. Jednocześnie moralność jest w pełni autonomiczna, irracjonalna, wymykająca się wszelkim kalkulacjom i dlatego z nowoczesnego punktu widzenia niebezpieczna. Nowoczesność jest zawładnięta manią „ładu”, „kontroli” czego wyrazem jest nasza biurokracja, administracja i wszystkie nasze struktury społeczne. Społeczeństwo „przytępia” więc nasz naturalny instynkt moralny i Holocaust stanowił najwyższe tego stadium. Nie był on dziełem ślepych namiętności (w Niemczech za rządów Hitlera nie doszło do ani jednego pogromu antyżydowskiego i Niemcy wcale nie byli większymi antysemitami niż np. Francuzi) lecz chęci stworzenia świata Ładu poprzez racjonalne, biurokratyczne narzędzia. Holocaust nie był tez wytworem zdemoralizowanych, chorych z nienawiści osób. Esesmani byli ludźmi jak każdy z nas i niewykluczone że każdy z nas zachował by się w pewnych warunkach tak jak oni. Kwestia obowiązku.
Książkę bardzo łatwo się czyta (w przeciwieństwie do Etyki Ponowoczesnej) i jest na tyle ważnym i przełomowym dziełem, że zapoznać się z nią może każdy. To chyba główny ‘must-read’ Baumana. Ale ma ona swoistą ‘baumanowską’ cechę – Bauman ma specyficzny, niemal poetycki styl, co sprawia że z jednej strony czytanie jego książek to przyjemność sama w sobie, ale z drugiej są one rozciągnięte w nieskończoność. Główne tezy sa prawdziwe, przełomowe i ciekawe – tylko że wszystko to można by było zmieścić na stu stronach (a jest ich 450). Profesor bardzo często się powtarza i często rozwlekle opisuje rzeczy, które są raczej dosyć oczywiste. Jeżeli ktoś zna pozostałe książki Baumana, to uderza to jeszcze mocniej w oczy.
Uwielbiam osobiście prof. Baumana, ale ta książka jest warta polecenia nawet dla osób pochodzących z dystansem do wszelkich ‘postmodernizmów’ i ‘relatywizmów’.

Najbardziej znana i przełomowa książka prof. Baumana, wydana w 1989 roku, która odbiła się szerokim echem na świecie i doprowadziła do swoistej rewolucji jeśli chodzi o ocenę i interpretację Holocaustu w środowiskach socjologicznych.
W swoim dziele Bauman stara się udowodnić prostą tezę: Holocaust nie był chwilowym, irracjonalnym powrotem do barbarzyństwa, momentalnym...