„Złoty chłopak, szmaragdowa dziewczyna” to zbiór dziewięciu opowiadań obyczajowych cenionej chińsko-amerykańskiej pisarki Yiyun Li. Autorka opisuje życia ludzi zamieszkałych w Chinach (z jednym wyjątkiem), ale bardzo rzadko odwołuje się do działalności opresyjnego systemu; skupia się raczej na szarej codzienności podstarzałych nauczycieli i emerytowanych urzędniczek.

Choć opowiadanie zebrane w „Złotym chłopaku, szmaragdowej dziewczynie” bardzo dużo łączy na poziomie sztafażu, to ich najważniejszy wspólny punkt ściśle wiąże się z tematyką: to smutek. Wśród bohaterów Yiyun Li dominują ludzie przegrani: ich młodość to zaledwie ciąg scen wyrwanych z zapomnianego niemal filmu, którym zresztą mało kto się interesował, a nadciągająca wielkimi krokami – albo też obecna już – starość w żadnym wypadku nie przypomina bezpiecznej przystani. Autorka opisuje życia naznaczone absolutną samotnością, życia tragiczne i przygnębiające, ale pozostaje przy tym wszystkim rzeczowa: bardzo daleko jej do romantycznego rozegzaltowania, nie lubi wielkich tragedii czy wstrząsających dramatów; jej postaci nie skarżą się na swój los, narratorzy mówią cicho i spokojnie, a w ich głosach brzmi co najwyżej liryczne rozrzewnienie – gniew, zazdrość czy nienawiść się nie pojawiają.

Smutek obecny w zbiorze jest tak dojmujący w dużej części ze względu na jego uniwersalizm – dotyka każdego. Choć autorka najbardziej lubi pisać o ludziach, którzy relatywnie niedawno przekroczyli granicę starości, to w otwierającej „Złotego chłopaka, szmaragdową dziewczynę” „Dobroci” doskonale radzi sobie z kreacją nieszczęśliwej nastolatki. Szybko okazuje się jednak, że przykra niezdolność do cieszenia się codziennością dotyczy niemal wszystkich: nieważne czy to wykształcony lekarz, czy niepiśmienna wieśniaczka, młody mężczyzna niedługo po ślubie czy oczekująca śmierci kobieta.

„Złoty chłopak, szmaragdowa dziewczyna” to proza bardzo stonowana, po którą w żadnym wypadku nie powinni sięgać miłośnicy wzruszających historii. Mimo iż smutek kojarzy się ze łzami i silnymi przeżyciami, to Yiyun Li po te klasyczne wzorce nie sięga – jej opowiadania pokazują, że cierpieć można w całkowitej niemal ciszy, z niewzruszoną twarzą, zupełnie odizolowanym od świata. Ten przygnębiający zbiór warto przeczytać, aby szerzej otworzyć oczy, aby dojrzeć rzeczy, których wcześniej się nie widziało – nawet jeśli lektura będzie doświadczeniem bardzo gorzkim.

Bartek Szczyżański