Są takie dni, kiedy nasz organizm potrzebuje wyciszenia, odpowiedniej dawki lenistwa i wypoczynku. Odkładamy wtedy na bok wszystkie ważne sprawy, zapominamy o problemach, a świat za oknem naszego przytulnego domu niewiele nas interesuje. Po takim dniu regenerujemy się, odświeżamy spojrzenie na otaczającą nas rzeczywistość, mamy czystszy umysł i nowe siły, niezbędne, aby brnąć dalej. W świecie literatury odpowiednikami takich dni są powieści, których nieśpieszny, ale płynny nurt zabiera nas w podróż z pozoru o niczym; pozwalają o wszystkim zapomnieć, zwolnić, zatrzymać pędzące na złamanie karku myśli, rozsmakować się w każdym pojedynczym słowie, w warstwie stylistycznej, w sposobie opowieści. Taką powieścią, przedstawicielem tego – wydawać by się mogło – zagrożonego gatunku, są nagrodzone Bookerem „Wakacje” Stanleya Middletona.

Edwin Fisher nie wyróżnia się na tle innych mężczyzn niczym szczególnym – ot, zwykły mężczyzna w sile wieku, który niedawno rozstał się z żoną, a przyczyny tego rozstania są w takim samym stopniu banalne, co zróżnicowane. Przytłoczony życiem, które potoczyło się inaczej, niż Fisher planował, bohater postanawia odpocząć od wielkiego świata, od myśli, problemów, codziennej gonitwy. Jego wybór – właściwie nie wiedzieć czemu – trafia na nadmorski kurort, który jak przez mgłę pamięta z czasów dzieciństwa, kiedy spędzał tam lato z rodzicami. Wakacyjne miasteczko pełne turystów okazuje się jednak ostatnim miejscem, w którym mężczyzna może zapomnieć o przeszłości i problemach, które go do niego przygnały. Klimat kurortu, opaleni, choć nie zawsze zadowoleni ludzie, plaża, słoneczne rozbłyski, krajobraz po zmierzchu – niemal wszystko prowadzi myśli Edwina Fishera albo ku dzieciństwu, albo ku nieudanemu małżeństwu i wciąż wyraźnemu obrazowi żony, którą wraz ze wspomnieniami bohatera będziemy stopniowo poznawać.

Wszystko wydaje się sprzymierzać przeciwko zapomnieniu mężczyzny, przeciwko jego psychicznemu odpoczynkowi, relaksowi ciała i duszy. W ciemnym, dusznym barze, do którego złośliwy los przygnał Fishera, zmęczony mężczyzna spotyka jedną z ostatnich osób, na jakie spodziewałby się tu natknąć – swojego teścia. Rozmowa z nim tylko wyostrza wspomnienie Meg, jego żony. W dodatku teść zdaje się wiedzieć lepiej, co czuje jego córka i zięć, dlatego dąży do ponownego spotkania tej dwójki, która – według niego – wciąż ma szansę na wspólne życie. W międzyczasie Edwin Fisher poznaje ludzi z pensjonatu, w którym wypoczywa, rozmawia z nowymi ludźmi, ściga się na plaży, pije drinki, odczuwa podniecenie i… zmęczenie. W pewnym momencie powieści czytelnik sam już nie wie, czy Fisher bardziej wypoczywa na urlopie, czy męczy swoją psychikę powracającymi wspomnieniami, które okraszone zostają tu i ówdzie nowymi znajomościami.

Stanley Middleton w sposób niemal już zapomniany snuje swoją opowieść; stawia czytelnika nie przed historią, a właśnie przed opowieścią. Fabuła, poszczególne wydarzenia, bohaterowie – to wszystko wydaje się być dla angielskiego pisarza tylko dodatkiem, środkiem do tego, aby osiągnąć ten kunszt, ten wysublimowany efekt, którym ostatecznie zostajemy uraczeni już od pierwszej strony „Wakacji”. Narracja, o jaką pokusił się zmarły w 2009 roku pisarz, jest wyjątkowa zwłaszcza na tle współczesnych powieści. Jej magia, stanowcza ulotność, subtelność zestawiona z ciężkimi myślami i intensywnością poszczególnych wrażeń tworzą obraz, w którym czytelnik zatapia się na długo. Ważne jest, aby przystępując do lektury „Wakacji”, pamiętać – zdawać sobie sprawę – że tej powieści się nie czyta tak, jak każdej innej. Powieść Middletona się smakuje, raczy się nią niczym gorącą, pachnącą herbatą w chłodny, jesienny wieczór. Tutaj nie ma miejsca na pośpieszne przewracanie stron, na wstrzymywanie oddechu, na czytelnicze drżenie rąk. Jest natomiast czas na wdychanie zapachu rozbijających się o brzeg fal, na wyobrażanie sobie drobnoziarnistego piasku pod palcami, na dogłębną analizę wspomnień, uczuć, wrażeń, przemyśleń.

„Wakacje” nie powalają warstwą fabularną, bo też nie takie było zamierzenie pisarza. Wszystko, co ta powieść ma w sobie dobrego, wspaniałego, smacznego – znajduje się pod wierzchnią warstwą historii. Nurt, jakim płyną myśli głównego bohatera; kolejność wspomnień, od których nie ma sposobu, aby się odgonić; ulotność tego leniwego życia, które momentami wydaje się być wymyślone, nieprawdziwe; czas, który w nadmorskim miasteczku wydaje się być zatrzymany – Stanley Middleton użył tego wszystkiego nie po to, by napisać powieść, lecz po to, by ją namalować. Nawet jesteśmy w stanie wyobrazić sobie te ospałe, choć zdecydowane ruchy pędzla, raz grubego o długim, miękkim włosiu, innym razem drobnego, cienkiego, z włosami szorstkimi, do krótkich, stanowczych pociągnięć po płótnie. Middleton jawi się więc jako malarz literatury, a jego czytelnik to smakosz niuansów, drobiazgów, które składają się zarówno na świetną powieść, jak i na życie z prawdziwego zdarzenia.

Takie powieści muszą powstawać, bo przypominają, że literatura to nie tylko wciągające wydarzenia, kryminalne zagadki, tragiczne wydarzenia napędzające akcję… Literatura to wspaniały styl, dobry smak, niezapomniana narracja i magiczny świat, który w równym stopniu jest nierealny, co zdaje się być na wyciągnięcie ręki. Choć nie można również pominąć w powieści Stanleya Middletona ciekawych, niebanalnych postaci: niestabilnego emocjonalnie Edwina Fishera, jego przemądrzałego, choć także mądrego i ciepłego teścia, rozhisteryzowanej żony i grupy wczasowiczów, tak dobrze oddających różnorodność otaczającego nas świata ludzi. „Wakacje” to wspaniały czytelniczy urlop od niekoniecznie wybitnych powieści zalewających rynek; to czas, w którym możemy odpocząć, odetchnąć znakomitym stylem i snuciem opowieści w jej najczystszej postaci. Ospały sposób opowiadania autora jest największą zaletą „Wakacji”, a talent do odmalowywania emocji i wrażeń podbija ich wyjątkowość. Teraz, po kilkudziesięciu latach od światowej premiery, polski czytelnik ma szansę zatopić się w opowieści z gatunku tych, których nie powstaje wiele. Teraz, kiedy Wiatr od Morza przygnał nam „Wakacje”, możemy szczególnie docenić urok zagrożonego gatunku powieści, w których na pierwszy plan wybija się nie historia, a sposób jej opowiedzenia. 

Sylwia Sekret